Brat Zenon Żebrowski - franciszkanin, misjonarz w Japonii

Opracowanie: dr Iwona Merklejn

Pierwsze lata

Władysław Żebrowski urodził się około 1898 roku we wsi Surowe na Kurpiach (obecnie województwo mazowieckie, powiat ostrołęcki), w rodzinie chłopskiej, jako czwarty syn Józefa i Anny z domu Kozon. Nie ukończył żadnej szkoły; uczęszczał jedynie na tajne lekcje polskiego i rachunków, prowadzone wówczas w prywatnych domach, terminował także w różnych warsztatach rzemieślniczych. W 1925 roku zgłosił się jako kandydat do Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (jedna z odnóg zgromadzenia franciszkanów) w Grodnie i przyjął imię zakonne Zenon (ostatecznie stał się powszechnie znany jako brat Zeno, tak nazywali go Japończycy). W klasztorze poznał ojca Maksymiliana Marię Kolbego (1894–1941) i szybko stał się jednym z jego pomocników w sprawach technicznych związanych z publikacją miesięcznika „Rycerz Niepokalanej”. W 1927 roku brat Zeno rozpoczął nowicjat i przeniósł się wraz z ojcem Maksymilianem i grupą współbraci do Teresina pod Warszawą, gdzie założyli nowy klasztor i nadali mu nazwę „Niepokalanów”. W 1928 roku brat Zeno ukończył nowicjat i złożył śluby czasowe.

Dalekowschodnia przygoda

W 1930 roku brat Zeno wziął udział w wyprawie misyjnej ojca Maksymiliana na Daleki Wschód, która dla twórcy „Rycerza Niepokalanej” okazała się kilkuletnim epizodem, natomiast dla brata Zenona – zadaniem na resztę życia. Po nieudanej próbie podjęcia działalności w Szanghaju, 24 kwietnia 1930 roku trójka polskich zakonników, pod przewodnictwem ojca Kolbego, wylądowała w Nagasaki, gdzie znaleźli przyjazne środowisko dla swojej pracy misyjnej i wydawniczej. W miesiąc po przybyciu polskich zakonników do Nagasaki ukazał się pierwszy numer japońskiej wersji „Rycerza Niepokalanej“ (miesięcznik ukazuje się w Japonii do dziś pod tytułem    „Seibo no Kishi” – dosłownie po japońsku „Rycerz Świętej Matki”). Na wiosnę 1931 roku polskim franciszkanom udało się ukończyć budowę klasztoru, który nazwali „japońskim Niepokalanowem”. Klasztor ten wkrótce przyjął w swe bramy nowych braci, zarówno Japończyków jak i Polaków. Tam też w 1932 roku brat Zeno złożył śluby wieczyste.

W latach 30. XX wieku w Japonii narastały stopniowo nastroje militarystyczne i antycudzoziemskie, jednakże polskim franciszkanom, osadzonym w Nagasaki przez ojca Kolbego (powrócił do Polski w 1936 roku), udało się tam przetrwać, ze stosunkowo niewielkimi trudnościami, cały okres wojny w Azji i na Pacyfiku (1931–1945). Dzięki peryferyjnemu położeniu, klasztor nie ucierpiał po zrzuceniu bomby atomowej na Nagasaki 9 sierpnia 1945 roku i wkrótce po tej tragedii stał się ośrodkiem przekazywania amerykańskiej pomocy humanitarnej dla miejscowej ludności.

Misja – człowiek

6 stycznia 1946 roku pewien mnich buddyjski przyprowadził do klasztoru franciszkanów w Nagasaki dwójkę dzieci, które straciły rodziców w wyniku ataku atomowego i poprosił polskich misjonarzy o opiekę nad sierotami. Relacje z tego wydarzenia różnią się w szczegółach: według wspomnień niektórych świadków dzieci było troje, a data wcześniejsza o kilka dni. Pewne jest natomiast, że liczba dzieci, które znalazły się pod opieką misjonarzy szybko wzrosła, bo w kwietniu 1947 roku sierociniec pod nazwą Ogród Rycerzy Niepokalanej (jap. Seibo no Kishien) liczył już 300 wychowanków. Brat Zeno otrzymał od swojego przełożonego, ojca Mieczysława Mirochny, zadanie zbierania bezdomnych dzieci koczujących na dworcach kolejowych (tuż po wojnie było to w Japonii zjawisko powszechne). Misja ta stała się początkiem licznych podróży zakonnika po Archipelagu Japońskim.

Brat Zeno w latach 1945–1978 prowadził działalność charytatywną na skalę ogólnokrajową, a z czasem jej zakres objął także bezdomnych dorosłych, ofiary klęsk żywiołowych oraz dzieci specjalnej troski. W latach powojennej okupacji alianckiej (1945–1952) brat Zeno przemierzał Japonię koleją, korzystając z przywilejów żołnierzy amerykańskich (od personelu sił okupacyjnych nie egzekwowano opłat za bilety, a biały misjonarz był postrzegany jako jeden z nich). W latach 50. i 60. XX wieku regularnie pozyskiwał od dyrekcji państwowych Kolei Japońskich najpierw zniżkowe, a potem darmowe bilety na wszystkie linie w kraju. Według licznych świadectw współczesnych, brak gruntownej znajomości zarówno języka japońskiego, jak i angielskiego nadrabiał nieustanną aktywnością, urokiem osobistym i dużym zmysłem praktycznym. Geograficzny zasięg jego wędrówek był imponujący: od południowej wyspy Kiusiu, na której leży Nagasaki i wysepek przyległych (Amami Ōshima) po północne Hokkaido, gdzie w latach 60. XX wieku wspomagał ofiary mrozów.

Oprócz dystrybucji żywności i innych artykułów pierwszej potrzeby, brat Zeno dał się poznać także jako budowniczy wspierający bezdomnych oraz organizator zawodów sportowych dla dzieci w ubogich dzielnicach. W latach 50. XX wieku przyczynił się do nagłośnienia pionierskiej inicjatywy bezdomnych „Miasto Mrówek” (jap. Ari no Machi) w Tokio – stworzyli oni autonomiczne osiedle, którego mieszkańcy zarabiali na swoje utrzymanie i spełniali pożyteczną społecznie rolę, przetwarzając surowce wtórne. Brat Zeno zwrócił na nich uwagę prasy, wspierał także podobne przedsięwzięcia w innych dzielnicach stołecznej metropolii oraz pozostałych miastach Japonii (na terenie całego kraju powstało co najmniej 16 takich organizacji).

Działalność brata Zenona stała się tematem licznych publikacji w japońskich mediach, także tych głównego nurtu. Poświęcono jej co najmniej 350 artykułów prasowych, kilka książek (w tym dwa wydawnictwa albumowe – zbiory fotografii), film animowany i musical sceniczny. W kraju, gdzie przynależność do Kościoła katolickiego waha się w granicach jednego procenta ludności, wieloletnią obecność polskiego zakonnika na szpaltach gazet nie tylko lokalnych, ale także ogólnokrajowych, należy uznać za ewenement. W pierwszych latach po wojnie sprzyjały temu niewątpliwie specyficzne warunki okupacji alianckiej, dla której pośrednictwo franciszkanina w przekazywaniu pomocy humanitarnej od sił okupacyjnych było wygodne ze względów zarówno praktycznych, jak i propagandowych. Brat Zeno pozostał jednak aktywny i znany także po zakończeniu okupacji, kiedy jego rola przesunęła się w kierunku pośrednictwa w rozdzielaniu dóbr pomiędzy szybko rozwijającymi się rejonami centralnej wyspy Honsiu, a uboższymi peryferiami. Za wieloletnią działalność charytatywną brat Zeno został w 1969 roku odznaczony przez rząd japoński Orderem Świętego Skarbu IV klasy, przyznawanym cudzoziemcom szczególnie zasłużonym dla Japonii, a w 1976 roku – Złotym Krzyżem Zasługi przez władze PRL.

Ostatnie lata

Od 1978 roku brat Zeno przebywał na stałe w szpitalu w Tokio ze względu na pogarszający się z wiekiem stan zdrowia (cierpiał na arteriosklerozę). W 1981 roku udało mu się jeszcze spotkać z papieżem Janem Pawłem II, który przybył z pielgrzymką do Japonii. O śmierci zakonnika 24 kwietnia 1982 roku donosiły na pierwszych stronach największe japońskie gazety. Jedna z nich, „Asahi Shimbun”, uhonorowała brata Zenona jeszcze za życia jako jedynego Polaka wzmianką w tomie pod tytułem Asahi Shimbun 100 nen no kiji ni miru gaikokujin no ashiato (Ślady cudzoziemców w artykułach „Asahi Shimbun” na przestrzeni stu lat) wydanym w 1979 roku z okazji stulecia tego dziennika. W tym samym roku został odsłonięty pomnik brata Zenona, wspólne dzieło dwóch rzeźbiarzy: Polaka Adolfa Ryszki i Japończyka Togashiego Hajime (głównym sponsorem tego przedsięwzięcia była Fundacja Dobroczynna Fuji, jap. Fuji Fukushi Jigyōdan). Monument znajduje się w Parku Pamięci Fuji Reien (prefektura Shizuoka) u podnóża najwyższej góry Japonii.

Bibliografia:

Merklejn Iwona, Brat Zeno Żebrowski – polski misjonarz w Japonii, w: Polska i Japonia w 50. rocznicę wznowienia stosunków oficjalnych, Ewa Pałasz-Rutkowska (red.), Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, s. 135-165

Merklejn Iwona, Brat Zeno Żebrowski. Polski misjonarz w japońskich mediach, Wydawnictwo Trio, seria: Oblicza Japonii, Warszawa 2006

Mapa