Korzenie polskiej nowoczesności

12 stycznia 2022 roku odbył się drugi wykład otwarty zrealizowany w ramach programu stypendialnego Instytutu De Republica – Joseph Conrad Fellowship. Prelekcję zatytułowaną Polska droga do nowoczesności – zwyczajna czy wyjątkowa? wygłosił wybitny historyk i znawca XIX wieku, prof. Tomasz Kizwalter.

– Myślę, że każdy kraj ma swoją drogę do nowoczesności i że o każdej z nich można by powiedzieć, że te drogi są zbliżone. Rzecz jasna nie identyczne! Po prostu zgodne z miejscowymi warunkami, okolicznościami, podłożem kulturowym i tak dalej ­– zwrócił się do zebranych słuchaczy w pierwszych słowach prof. Tomasz Kizwalter, po czym dodał: – Nowoczesność wyprowadziła znaczną część ludzkości, a tę pozostałą część wyprowadza, jak mi się wydaje, ze stanu materialnego ubóstwa, gdzie się egzystowało na granicy głodu. Wydaje mi się, że oprócz poprawy tych materialnych warunków życia, nowoczesność poprawiła trochę nasze relacje społeczne. Oczywiście nadal pełno jest przypadków brutalności, przemocy, okrucieństwa, ale wydaje mi się, że jest ich mniej, niż przed wiekami, że nasze obyczaje złagodniały.

Profesor Kizwalter wskazał, że kwestia dążenia Polski do nowoczesności rozłożona jest na około 250 ostatnich lat naszej historii, jednak aby lepiej zrozumieć wszelkie mechanizmy rządzące tym zjawiskiem, należałoby się cofnąć znacznie dalej, chociażby do czasów Imperium Rzymskiego: – Tereny, których nie objęło Imperium Rzymskie w swoim czasie, modernizowały się potem gorzej. To znaczy, że Rzym dawał pewien podkład kulturowy czy tez cywilizacyjny, który ułatwiał później modernizację, akceptację nowoczesności. Kwestią dyskusyjną jednak jest to, na ile ten podkład starożytny wpływał w późniejszym okresie.

Druga kwestia, na którą zwrócił podczas wystąpienia uwagę profesor, to jest sprawa podziału Europy na dwa obszary rozwojowe, na które wskazuje także wielu innych historyków: – Uformowanie się mniej więcej w XVI wieku w Polsce dwóch wyraźnych stref gospodarczo-społecznych – jednej, bardzo umownie nazywanej miejską i drugiej – wiejskiej. Zachód naprzeciwko wschodu z linią Łaby, jak się czasem przyjmuje, dzielącą te dwie strefy. Nie da się ukryć, że na Zachodzie mamy do czynienia z bardzo intensywnym rozwojem miast, z rozwojem aktywności miejskiej, to znaczy handlu, rzemiosła a potem przemysłu. W Europie Wschodniej mamy do czynienia z  gospodarką rolną, czyli przede wszystkim z niedorozwojem miast. Te dwie strefy wydawały się, i takie było przeświadczenie współczesnych,  taka jest też dzisiaj opinia, że one były komplementarne.

Wykład zakończył się dyskusją z udziałem zebranej publiczności. Wszystkich, którzy nie mogli uczestniczyć w spotkaniu, zachęcamy do obejrzenia jego rejestracji audio-video, która jest dostępna na kanale YouTube Instytutu De Republica oraz na Facebooku.

Kolejny wykład otwarty w ramach Joseph Conrad Fellowship tym razem zatytułowany Polska – autonomiczna forma czy imitacja zachodu? zaplanowany jest na 16 marca 2022 roku.