Władysław Folkierski - matematyk, inżynier, profesor i dziekan Wydziału Nauk Ścisłych Uniwersytetu w Limie

Opracowanie: dr Marek Małolepszy, prof. ucz.

Edukacja, udział w powstaniu

Władysław Folkierski urodził się 24 października 1841 roku w Warszawie. Jego ojcem był Piotr Aleksander Folkierski, jeden z pionierów wykorzystania napędu parowego w rolnictwie na terenie Królestwa Polskiego, a matką Barbara z Rydeckich. Uczęszczał do gimnazjum gubernialnego w Warszawie, gdzie w 1858 roku ukończył z wyróżnieniem oddział matematyczno-fizyczny. Folkierski, po uzyskaniu zgody władz carskich, studiował w latach 1861–1862 na Wydziale Inżynierii w Szkole Politechnicznej w Karlsruhe (Grossherzoglich Badische Polytechnische Schule). Zdobywał także wiedzę w Szkole Dróg i Mostów w Paryżu (Ecole nationale des Ponts et Chaussées).

Sprawa ojczyzny była bliska Władysławowi Folkierskiemu. Na wieść o wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku powrócił do kraju, by wziąć w nim czynny udział. Za zasługi w walkach został mianowany porucznikiem. Po upadku powstania powrócił do Paryża. Studiował na Sorbonie, gdzie uzyskał tytuły licencjata nauk matematycznych (1864) oraz fizycznych (1870). W 1868 roku otrzymał nominację na profesora Szkoły Wyższej Polskiej w Paryżu (Szkoła Montparnasse), gdzie wykładał aż do jej zamknięcia w 1871 roku.

Działalność naukowa

Folkierski był jednym z założycieli Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu – uczestniczył w pracach nad przygotowaniem statutu, był członkiem ścisłej komisji (1869), a po powołaniu Towarzystwa pełnił obowiązki sekretarza stałego, wiceprezesa i głównego redaktora „Pamiętników”. Władysław Folkierski jest autorem dwutomowego dzieła zatytułowanego Zasady rachunku różniczkowego i całkowego z zastosowaniami. Po wydaniu w 1870 roku pierwszego tomu, Adolf Sagajło na posiedzeniu Towarzystwa Nauk Ścisłych w dniu 5 października 1871 roku przedstawił „Rozbiór krytyczny dzieła p. W. Folkierskiego pod tytułem Zasady rachunku różniczkowego i całkowego”, który również ukazał się drukiem. O pracy Folkierskiego wyraził się bardzo pochlebnie, pisząc między innymi „Taka jest piękna (ostatnia w Rachunku różniczkowym) praca naszego młodego matematyka, która go jednym skokiem stawia w pierwszym rzędzie obecnie żyjących matematycznych w Polsce pisarzy”. Tom drugi dzieła ukazał się w 1873 roku. Warto dodać, że wspomniana pozycja zyskała uznanie także w 1900 roku, kiedy to redakcja „Kuriera Warszawskiego” ogłosiła plebiscyt na najlepszą i najważniejszą książkę XIX wieku. W kategorii nauk matematycznych zwyciężył właśnie podręcznik Folkierskiego. W 1904 roku ukazało się drugie, znacznie zmienione wydanie. We wspomnieniu pośmiertnym o Władysławie Folkierskim zamieszczonym w „Wiadomościach Matematycznych” w 1904 roku, Samuel Dickstein o dziele Folkierskiego napisał „Książka ta […] stała się, ze względu na przystępne i jasne przedstawienie rzeczy, przez obfitość przykładów i zadań, ulubionym podręcznikiem młodzieży polskiej, poświęcającej się naukom matematycznym i technicznym”. Dzieło zostało także docenione za granicą. W czasopiśmie „Myśl Polska” nr 14–15 z 1941 roku ukazał się artykuł pod tytułem Kartka z niedawnej przeszłości. Władysław Folkierski (1841–1904), w którym napisano:

[Podręcznik Folkierskiego] przełożony, bez zezwolenia autora, był używany w szkołach szwajcarskich. Zaś na uniwersytecie monachijskim przez długie lata — opowiadał często w Polsce o tym nieżyjący już dziś chemik Antoni Korczyński — powtarzała się rok w rok pewna charakterystyczna scena. Pewien profesor, Niemiec, podając bibliografię przedmiotu, wskazywał na dzieło Folkierskiego jako na jeden z lepszych podręczników europejskich. Budziło to rokrocznie niezadowolenie audytorium, które tupaniem protestowało […]. Z góry wiadome było, że to wszystko nastąpi: że profesor, wiedząc jaka będzie reakcja, jednak swoje jak za lat ubiegłych wypowie, — a zaś sala odpowiednio — czy nieodpowiednio — zareaguje.

Folkierski, przebywając we Francji, nie tylko działał naukowo i kształcił studentów, ale gdy trzeba było, stanął do walki z bronią w ręku. Za zasługi w wojnie francusko-pruskiej, która wybuchła w 1870 roku, rząd francuski uhonorował go Krzyżem Legii Honorowej. Odznaczenie to uzyskał, jak przeczytać można we wspomnianym wcześniej artykule Kartka z niedawnej przeszłości…, „za wykrycie miny pruskiej i unieszkodliwienie jej pod ogniem artyleryjskim”. Za udział w walkach w obronie Paryża przyznano mu także prawo do obywatelstwa francuskiego.

Peru

W grudniu 1873 roku za namową Edwarda Habicha, polskiego inżyniera pracującego w Peru, Folkierski podpisał kontrakt z rządem peruwiańskim i został zatrudniony na stanowisku inżyniera rządowego. W dniu 2 stycznia 1874 roku rozpoczął podróż do Peru, a tym samym zapoczątkował nowy etap swego życia. Folkierski znał kilka języków, o czym we wspomnieniu pośmiertnym pisze Franciszek Chłapowski „Z żyjących języków, prócz ojczystego, Folkierski władał w piśmie i mowie francuskim, angielskim, hiszpańskim, niemieckim, moskiewskim, biegle, a czytał po włosku i portugalsku”. Niewątpliwie zdolności lingwistyczne pomogły mu w karierze daleko od ojczyzny.

Po przybyciu do Peru, Folkierski współpracował z Ernestem Malinowskim, wybitnym polskim inżynierem, przy budowie kolei wiodącej przez Andy. W tym okresie zaprojektował mosty wiszące, których konstrukcja była trwała, a przy tym nieskomplikowana, tania i łatwa w transporcie. W 1876 roku Folkierski został inspektorem robót realizowanych na odcinku Pisco-Ica. W kolejnych latach zajmował się także naprawą szkód spowodowanych powodziami, pełnił również funkcję inspektora finansowego północnych linii kolejowych.

Władysław Folkierski, w 1877 roku, poślubił Julię Krysińską. Ślub odbył się w Paryżu. Mieli oni pięcioro dzieci, a ich syn Władysław (1890–1961) został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1944–1947 ministrem Prac Kongresowych, a w latach 1946–1949 ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w rządzie emigracyjnym w Londynie.

Zaangażowanie w reformę systemu edukacji

Choć Folkierski jako inżynier miał ogromny wkład w rozwój Peru, to jego zasługi dla tego kraju sięgają znacznie dalej. Ówczesny prezydent Peru Manuel Pardo rozpoczął reformę systemu nauczania. W tym procesie brali czynny udział także Edward Habich i Władysław Folkierski. Polacy kładli duży nacisk na praktyczny wymiar kształcenia, dążyli na przykład do utworzenia pracowni i laboratoriów. W rezultacie na Uniwersytecie Świętego Marka w Limie powstał Wydział Nauk Ścisłych. W kwietniu 1876 roku Władysław Folkierski został mianowany dziekanem tego wydziału i sprawował tę funkcję aż do 1885 roku. Jego działania doprowadziły do unowocześnienia nauczania przyszłych inżynierów. Ponadto Folkierski był przedstawicielem senatu uczelni w Radzie Najwyższej Oświecenia Publicznego, gdzie aktywnie działając, przyczynił się do unowocześnienia programu szkół średnich. Za swoją działalność w obszarze naukowym i edukacyjnym Folkierski otrzymał doktorat nauk matematycznych honoris causa Uniwersytetu Świętego Marka w Limie.

W kręgu największych zainteresowań Folkierskiego były między innymi geodezja i topografia. Realizował badania, w wyniku których określił współrzędne geograficzne Limy. Na podstawie tych rezultatów wprowadzono poprawki w dotychczasowych planach topograficznych miasta.

W swoim życiu Władysław Folkierski wielokrotnie stawał do walki zbrojnej, w powstaniu styczniowym, w wojnie francusko-pruskiej, a w 1879 roku także w obronie Peru podczas wojny z Chile zwanej „wojną o saletrę”. W trakcie wojny z Chile brał udział w budowie fortyfikacji portu La Punta de Callao oraz Limy. Został również członkiem Wyższego Zgromadzenia do Spraw Zdrowia, przeciwdziałał rozpowszechnianiu się epidemii cholery. Po zakończeniu działań wojennych uczestniczył w odbudowie kraju. Jako członek Rady Głównej Robót Publicznych był odpowiedzialny za odbudowę południowej linii kolejowej Mollendo–Arequipa–Puno. Nie tylko udało mu się przywrócić do świetności linię, ale rozwinął ją i doprowadził do Cuzco. Folkierski został również administratorem żeglugi parowej na jeziorze Titicaca. Linią kolejową i żeglugą na jeziorze kierował aż do końca swojego pobytu w Peru.

Rząd peruwiański, aby spłacić długi, został zmuszony do przekazania państwowych linii kolejowych Anglikom, którzy wprowadzili swoją obsadę w przejętym przedsiębiorstwie. Jeszcze w 1889 roku z ramienia rządu Folkierski prowadził negocjacje z nowymi właścicielami linii. W związku z zaistniałą sytuacją postanowił powrócić do Europy. W ten sposób zakończył się jego 15-letni pobyt w Peru.

Powrót do Europy

Folkierski przybył do Paryża. Od razu przystąpił do uzupełniania swojej wiedzy, gdyż przebywając w Peru, nie miał bezpośredniego dostępu do nowości z Europy. Uczęszczał na wykłady w Conservatoire national des Arts et Metiers oraz spędzał dużo czasu w bibliotece. W 1892 roku rodzina Folkierskich osiadła w Galicji. Pomimo starań Folkierskiemu nie udało się uzyskać zatrudnienia na uczelni. S. Dickstein we wspomnieniu pośmiertnym o Władysławie Folkierskim napisał:

Gdy w r. 1893, po ustąpieniu profesora Frankego, zawakowała w Szkole Politechnicznej lwowskiej katedra Mechaniki i budowy machin, większość kolegium profesorów tej szkoły postawiła kandydaturę Folkierskiego; ale Ministeryum oświaty w Wiedniu przychyliło się do zdania mniejszości. Folkierski musiał tedy rozstać się z gorącem pragnieniem przewodniczenia młodzieży naszej w pracy naukowej […].

Brał jednak czynny udział w pracach lwowskiego Towarzystwa Politechnicznego, a od 1897 roku był w jego zarządzie. Osiadł z rodziną w Zakopanem. W 1902 roku został honorowym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Publikował w wielu pismach naukowych i o profilu technicznym. Do końca życia był aktywny zawodowo. Jego ostatnią pracą była recenzja Tablic matematyczno-fizycznych autorstwa Augusta Wiktora Witkowskiego, którą ukończył pisać 25 marca 1904 roku, czyli miesiąc przed śmiercią.

Po powrocie do kraju Folkierski pracował także jako inżynier przy budowie linii kolejowych Stanisławów–Woronienka (1894–96) i Chabówka–Zakopane (1898–99), a ponadto instalował wodociąg przemysłowy w Kuźnicach. Udzielał również korepetycji, uczył między innymi matematyki Stanisława Ignacego Witkiewicza (pseud. Witkacy).

Folkierski do ostatnich dni otrzymywał propozycje pracy od rządu peruwiańskiego. Pozostał jednak w kraju, gdzie 24 kwietnia 1904 roku zmarł w Zakopanem i został tu pochowany.

We Wspomnieniu pozgonnym zamieszczonym w „Przeglądzie Technicznym” nr 18 (5 maja 1904 r.) napisano:

zaszczytne należy się miejsce Folkierskiemu na kartach dziejów techniki polskiej. […] Ci zaś, którzy znali zmarłego na obczyźnie i w kraju, którzy cenili ten umysł światły i jasny, charakter czysty i nieskazitelny, szczere umiłowanie dobra kraju i zrozumienie jego potrzeb, łzą serdeczną i wdzięcznem wspomnieniem żegnają przodownika i kolegę.

Wieść o śmierci Folkierskiego dotarła także do Peru, gdzie w dowód zasług i uznania jego osiągnięć we wspomnieniu pośmiertnym, które ukazało się w „La Prensa” w 1904 roku, napisano o nim „wielki propagator nauk matematycznych w Peru”.

Portret Władysława Folkierskiego znajduje się w audytorium Fakultetu Nauk Ścisłych na terenie Miasteczka Uniwersyteckiego Uniwersytetu Świętego Marka w Limie. Ponadto jego popiersie zostało umieszczone na Pomniku Inżynierów Polskich (Monumento a los Ingenieros Polacos) upamiętniającym pięciu polskich inżynierów pracujących w Peru: Edwarda Habicha, Ksawerego Franciszka Wakulskiego, Władysława Folkierskiego, Władysława Klugera i Aleksandra Babińskiego.

Bibliografia

Chłapowski F., Władysław Folkierski. Wspomnienie pośmiertne, „Roczniki Towarzystwa przyjaciół Nauk Poznańskiego” 1904, t. 30.

Dickstein S., Nekrologia. Władysław Folkierski [w:] „Wiadomości Matematyczne” 1904, t. 8, z. 1–2–3, s. 164–169.

Folkierski W., Przegląd literatury. Bibliografia. A.W. Witkowski, Tablice matematyczno-fizyczne, „Wiadomości Matematyczne” 1904 t. 8, z 1–2–3, s. 105–111.

M.R., Kartka z niedawnej przeszłości, Władysław Folkierski (1841–1904) [w:] „Myśl Polska” 1941, nr 14–15, s. 258–259.

Piłatowicz J. (red.), Folkierski Władysław (1841–1904) [w:] Inżynierowie Polscy w XIX i XX wieku, t. VII, 100 najwybitniejszych polskich twórców techniki, Warszawa 2001, s. 72–75.

Pradelle M., Władysław Folkierski w Peru, „Studia migracyjne – przegląd polonijny” 2015, R. 41, z. 1 (155), s. 67–83.

Sagajło A., Rozbiór krytyczny dzieła p. Folkierskiego p.t. Zasady Rachunku Różniczkowego i Całkowego, t. 1: Rachunek Różniczkowy, „Pamiętnik Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu” 1872, t. II, Paryż 1872, s. 47–121.

Tajchman M., Materiały Władysława Folkierskiego, „Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk” 1986, nr 29, s. 29–38.

Wspomnienia pozgonne. Władysław Folkierski, inżynier, „Przegląd Techniczny” 1904, t. XLII, nr 18, s. 251–252.