Edward Habich - inżynier, matematyk, założyciel i dyrektor pierwszej politechniki w Ameryce Łacińskiej

Opracowanie: dr Marek Małolepszy, prof. ucz.

Rodzina i wykształcenie

Edward Jan Habich urodził się 31 stycznia 1835 roku w Warszawie. Jego ojcem był Ludwik Habich, naczelnik pomiarów w Komisji Skarbu i oficer, matką Matylda Mauersberger. Edward uczęszczał do warszawskiego gimnazjum gubernialnego. Potem, około 1852 roku, wstąpił do wojska rosyjskiego i ukończył Akademię Wojskową w Petersburgu. Jako młody oficer artylerii walczył w obronie Sewastopola, za co otrzymał Order Krymski. Warto nadmienić, że zerwaniem tego orderu zaprotestował przeciwko carskim prześladowaniom w ojczyźnie. Po wojnie krymskiej pracował jako inżynier wojskowy w Kijowie. Jednak około 1859 roku postanowił wyjechać do Francji, gdzie kształcił się w jednej z najsłynniejszych uczelni technicznych świata Szkole Dróg i Mostów w Paryżu (École nationale des Ponts et Chaussées). Habich był znakomitym studentem i ostatni rok nauki zakończył w ścisłej czołówce. Dyplom odebrał w czerwcu 1863 roku.

Na wieść o wybuchu powstania styczniowego postanowił do niego dołączyć wraz z bratem Gustawem. Bracia Habichowie, mający doświadczenie wojskowe, dowodzili kilkusetosobowym oddziałem zorganizowanym przez Aleksandra Krukowieckiego. Niestety ich aktywność na polu walki nie trwała długo. Po kilku potyczkach z wrogiem oddział został ostatecznie rozbity, a Edward Habich powrócił do Krakowa. Tu, już nie na polu walki, nadal działał w imię narodowej sprawy. Został mianowany komisarzem Rządu Narodowego w Galicji. Po kilkunastu dniach, w związku ze zmianą w podziemnych władzach polskich, został odwołany z tej funkcji. Gdy dowiedział się, że jego brat Gustaw trafił do niewoli, podjął działania mające na celu jego wyswobodzenie. Nie są znane dokładne okoliczności uwolnienia brata przez Edwarda.

Po klęsce powstania styczniowego Habich powrócił do Paryża. Jak wynika z zaświadczenia wydanego przez Szkołę Wyższą Polską (Szkoła Montparnasse), przygotowanego przed jego wyjazdem do Peru, a cytowanego przez Joségo Ignacia Lopeza Sorię, Edward Habich

został mianowany 10 października 1864 r. członkiem Rady Administracyjnej Wyższej Szkoły Polskiej. 7 grudnia tego samego roku pan Habich został powołany do funkcji kierownika studiów tejże szkoły. 16 stycznia 1865 r. Rada Administracyjna zleciła mu kierownictwo Katedry Mechaniki. Mianowany dyrektorem Wyższej Szkoły Polskiej 5 lutego 1865 r., do 1 października 1868 r. pan Habich sprawował te ostatnie funkcje; później z przyczyn osobistych uznał za stosowne zrezygnować z podwójnej roli dyrektora i profesora(J.I. López Soria, Polak z peruwiańskiego pomnika. Edward Habich).

Książę Władysław Czartoryski, którego podpis widnieje na zaświadczeniu, pisze także o „żarliwości i żywej inteligencji” Habicha, dzięki którym szkoła zajmowała znakomitą pozycję wśród jednostek przygotowawczych do francuskich szkół specjalnych. Doświadczenie w kierowaniu placówką edukacyjną, które Habich zdobył we Francji, przydało się później w jego działalności w Peru.

W czasie, gdy pracował w Szkole Wyższej Polskiej, opublikował swoje pierwsze prace matematyczne w czasopismach „Les Mondes”, „Annali di matematica” i „Annales de mathématiques”.

Wyjazd do Peru

W październiku 1869 roku w Paryżu Edward Habich podpisał umowę z przedstawicielem rządu peruwiańskiego. Umowa zawarta została na trzy lata z możliwością przedłużenia i dotyczyła przede wszystkim wykonywania przez polskiego inżyniera prac hydrotechnicznych, przygotowania personelu, a także potencjalnego udziału w kształceniu inżynierów. Wynagrodzenie Habicha opiewało na kwotę 4000 solów, co stanowiło bardzo atrakcyjne warunki finansowe. Do Peru Habich dotarł 9 grudnia 1869 roku i w ten sposób rozpoczął nowy etap życia.

Pierwsze zadanie Habicha dotyczyło zbadania pampy w Departamencie Tarapacá. Celem jego działań było nawodnienie tamtejszych pól, dzięki czemu wzrosłaby produkcja rolna. Ostatecznie rząd zlecił mu także realizację projektu. Po wykonaniu powierzonych prac na przełomie 1871 i 1872 roku Habich przybył do stolicy Peru, gdzie powołano go do komisji oceniającej projekty przebudowy starego mostu w Limie.

W 1872 roku prezydentem Peru został Manuel Pardo, który podjął się przeprowadzenia reform porządkujących i unowocześniających kraj. Habich został włączony do tych prac i w tym samym roku powołano go do komisji mającej przygotować regulamin Korpusu Rządowego Inżynierów Budownictwa Cywilnego i Architektów. Polski inżynier miał świadomość, że było to bardzo ważne zadanie.

Habich był ceniony za swoje umiejętności i dokonania. W grudniu 1872 roku został powołany na przewodniczącego komisji mającej na celu przegląd trasy kolejowej pomiędzy Ilo i Moquegua. Komisja miała za zadanie sprawdzić trwałość, celowość i kosztowność wykonanej inwestycji.

Habichowi powierzano coraz to nowe obowiązki. Od 1878 roku piastował stanowisko wiceprezesa Rady Centralnej Inżynierów Rządowych, a po pewnym czasie został jej prezesem i pełnił tę funkcję do 1884 roku, kiedy to Rada została rozwiązana. Od tej pory uczestniczył, jako doradca techniczny, w zarządzie Rady Robót Publicznych. Został także powołany do Komisji Konsultacyjnej Górnictwa oraz Komisji Konsultacyjnej Oświaty. W 1889 roku reprezentował Peru na Wystawie Światowej w Paryżu, a w końcu 1890 roku został członkiem Rady Konsultacyjnej Robót Publicznych.

Zaangażowanie w edukację

Jedną z reform, których podjął się prezydent Pardo, była zmiana systemu nauczania. Zgromadził wokół siebie grupę reformatorów, wśród których byli także Polacy: Edward Habich i Władysław Folkierski. Postulowali oni praktyczny wymiar kształcenia, co objawiało się między innymi dążeniem do utworzenia pracowni i laboratoriów. W rezultacie na Uniwersytecie Świętego Marka w Limie powstał Wydział Nauk Ścisłych oraz podjęto działania w celu utworzenia szkoły kształcącej inżynierów. W obu przypadkach kierowanie jednostkami zaproponowano Habichowi. Ostatecznie, swoje działania skierował w stronę planów realizacji nowej szkoły, a w 1876 roku dziekanem Wydziału Nauk Ścisłych został mianowany Władysław Folkierski.

Praca Habicha na polu edukacyjnym przynosiła wymierne efekty. W styczniu 1875 roku władze Peru podjęły decyzję o powołaniu do istnienia nowej szkoły kształcącej inżynierów. W 1876 roku w przemówieniu inauguracyjnym Edward Habich, dyrektor nowo powstałej szkoły podkreślał, że „przyszłość materialna [Peru] zależy od sieci dróg komunikacyjnych, od eksploatacji bogactw mineralnych, od rozwoju różnych gałęzi przemysłu, a przede wszystkim rolnictwa, który z powodów klimatycznych związany jest z pracami hydrotechnicznymi w zakresie sztucznego nawodnienia” (J.I. López Soria, Polak z peruwiańskiego pomnika. Edward Habich). Szkoła Budownictwa Cywilnego i Górnictwa rozpoczęła swoją działalność, była to pierwsza politechnika w Ameryce Łacińskiej. Początkowo w jej skład wchodziły dwa wydziały: budownictwa cywilnego i górnictwa. Studiowanie na każdym z nich trwało trzy lata. Uruchomiono także sekcję przygotowawczą i stopniowo otwierano nowe sekcje: rzeczoznawców mierniczych górnictwa (w 1878 roku), inżynierów przemysłowych (w 1901 roku), inżynierów elektryków (w 1903 roku).

Zgodnie z pierwszym statutem, aby stać się uczniem szkoły, trzeba było legitymować się tytułem licencjata nauk matematycznych lub nauk fizycznych i chemicznych albo zdać egzamin wstępny. Komisja powołana przez dyrektora egzaminowała kandydata z następujących przedmiotów: arytmetyka, algebra, planimetria i stereometria, trygonometria płaska, geometria analityczna, pojęcia z zakresu rachunku elementarnego, geometria wykreślna z zastosowaniami, rysunek techniczny i szkic, fizyka ogólna, chemia ogólna. Zakres wymagań wstępnych był bardzo szeroki. Nauczanie w szkole, zgodnie z zamysłem Habicha, łączyło teorię z praktyką. Studenci realizowali projekty i uczestniczyli w zajęciach laboratoryjnych.

Warto zaznaczyć, iż szkoła wydawała własne periodyki. Pierwszy od 1880 roku o nazwie „Anales de Construcciones Civiles y de Minas del Perú”, a od 1885 roku także drugi „Boletîn de Minas, Industrias y Construcciones”. Co bardzo istotne, czasopisma te były rozprowadzane nie tylko w Peru, ale również za granicą (trafiały między innymi do Krakowa). Miało to na celu udostępnienie „informacji o wszelkiego rodzaju bogactwach peruwiańskiej ziemi, o sposobach najłatwiejszej i najbardziej skutecznej idei eksploatacji, o stanie przemysłu narodowego, ważności różnych jego gałęzi, metodach produkcji, ich zaletach i słabościach” (J.I. López Soria, Polak z peruwiańskiego pomnika. Edward Habich). Dzięki rozpowszechnianiu czasopism, na zasadzie wymiany, nie tylko docierały one do wielu krajów, ale także do Peru napływały analogiczne periodyki z zagranicy.

W 1879 roku wybuchła wojna peruwiańsko-chilijska nazywana „wojną o saletrę”. W 1881 roku podczas okupacji Limy wojska chilijskie przekształciły Szkołę Inżynierów w koszary, co spowodowało olbrzymie zniszczenia. Po opuszczeniu szkoły przez okupantów Habich wraz ze współpracownikami przystąpił do jej odbudowy. Ze względu na zły stan budynków i ich wyposażenia, placówka zmieniała lokalizację, aby od 1890 roku osiąść w lokalu przy ulicy Callao 5a. Dyrektor szkoły był nieugięty w dążeniu do przywrócenia jej blasku. Prosił o pomoc przedsiębiorców, szukał wsparcia w rządzie, wśród polskich przyjaciół oraz instytucji zagranicznych. Był skuteczny w swoich działaniach, co przekładało się na rozwój szkoły.

Poza działalnością inżynierską i utworzeniem pierwszej uczelni technicznej, Habich miał wielki wkład we wprowadzenie nowego systemu miar i wag na terenie Peru. Do tej pory stosowane były bardzo różne i mało precyzyjne miary. W znacznym stopniu utrudniało to handel, szczególnie z zagranicą. Po długich staraniach Habicha władze kraju w 1891 roku powołały Centralne Biuro Miar i Wag, które powstało przy Szkole Inżynierów. Niestety przyzwyczajenia Peruwiańczyków do stosowania dotychczasowych miar trudno było zmienić i musiało upłynąć wiele czasu, aby nowy system zadomowił się na stałe.

Dorobek naukowy

Pomimo tak olbrzymiego obszaru działalności, który realizował jako inżynier oraz organizator i dyrektor szkoły, Habich znajdował czas na pracę naukową. Jak podaje J.I. López Soria w latach 1870–1909 Habich wydał 116 prac naukowych i popularyzatorskich opublikowanych w Limie i Paryżu. Autor tego zestawienia jednak dopuszcza, że może być ono niepełne. Ponadto do dorobku Habicha trzeba jeszcze dodać co najmniej sześć prac z zakresu matematyki z lat 1868–1869. Zatem Habich jest autorem co najmniej 122 prac, z czego niektóre liczyły blisko 100 stron. Część z nich to prace matematyczne obejmujące kinematykę i teorię krzywych płaskich. W jednym ze swych pierwszych artykułów stosuje nowy układ współrzędnych, przy pomocy którego udowodnił kilka interesujących, a dotąd nieznanych twierdzeń dotyczących krzywych spodkowych. W późniejszych pracach zajmował się zasadą zachowania pól, uogólnieniem twierdzenia Eulera, podziałem koła na trzy równe części. Spis prac matematycznych Edwarda Habicha zamieszczony został w „Wiadomościach Matematycznych” (1911, t. 15, z. 5–6, s. 271–272) we wspomnieniu pośmiertnym, z zastrzeżeniem, że nie jest on kompletny.

Edward Habich zmarł 31 października 1909 roku. Został pochowany na cmentarzu Presbítero Maestro w Limie. Jego popiersie znajduje się przed Universidad Nacional de Ingenieria (obecna nazwa szkoły, którą założył) w Limie. Na pomniku widnieje napis: „Hołd Szkoły Inżynierów dla jej Dyrektora, założyciela, inżyniera pana Edwarda Habicha, w setną rocznicę urodzin, 1835–1935”. Ponadto popiersie Habicha zostało umieszczone w centralnej części Pomnika Inżynierów Polskich (Monumento a los Ingenieros Polacos) znajdującym się w Limie, upamiętniającym pięciu polskich inżynierów pracujących w Peru: Edwarda Habicha, Ksawerego Franciszka Wakulskiego, Władysława Folkierskiego, Władysława Klugera i Aleksandra Babińskiego. Ci czterej kompani Edwarda Habicha przybyli do Peru właśnie za jego namową, a za ich dokonania Peruwiańczycy upamiętnili ich na pomniku.

Bibliografia

López Soria J.I., Polak z peruwiańskiego pomnika: Edward Habich (przedmowa i komentarz S. Bratkowski, B. Orłowski), Warszawa 1986.

S.D. [Samuel Dickstein], Edward Habich (1835–1909), „Wiadomości Matematyczne” 1911, t. 15, z. 5–6, s. 269–272.

Daszkiewicz P., Listy Edwarda Habicha (1835–1909) do Ignacego Domeyki (1802–1889) ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2007, 52/2, s. 203–212.

Listy od Habicha Edwarda, 1881–1883, PAN Biblioteka Kórnicka.

Habich Edward Jan, Encyklopedia PWN, nauki ścisłe, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Habich-Edward-Jan;3909308.html (dostęp: 20.03.2023r.).