Bronisław Onuf-Onufrowicz - wybitny neurolog

Opracowanie: dr hab. Jolanta Załęczny, prof. ucz.

Wykształcenie

Bronisław Kazimierz Artur był synem Adama i Marii z Kamionków Onufrowiczów. Ojciec był polskim lekarzem (w 1839 roku ukończył Akademię Medyko-Chirurgiczną w Wilnie). Nie znajduje potwierdzenia w źródłach informacja, że mógł być zesłańcem, ani że miał na Syberii niewielką kopalnię złota.

Bronisław urodził się 22 czerwca/4 lipca 1863 roku w Jenisejsku. Miał dwóch starszych braci: Władysława (1854–1899) i Stanisława (1861–1890) oraz siostrę Marię (1865–1918). Około 1869 roku rodzina wyjechała na zachód, najpierw do Wrocławia, a po roku osiedliła się w Szwajcarii (Zurych-Enge), gdzie młodzi Onufrowiczowie podjęli studia na Uniwersytecie w Zurychu. Władysław i Maria studiowali medycynę, Stanisław – chemię. Bronisław uczył się w szkole przemysłowej w Zurychu (Industrieschule Zürich), którą ukończył w 1880 roku. W latach 1880–1884 studiował medycynę oraz filozofię na tamtejszym uniwersytecie. Dyplom ukończenia studiów otrzymał 5 grudnia 1884 roku. W tym czasie Adam Onufrowicz powrócił do Rosji, aby w Jenisejsku dopilnować rodzinnego interesu, tam zmarł w 1879 roku. Matka i najstarszy syn Władysław przyjęli obywatelstwo gminy Enge.

Praca zawodowa i naukowa

Po ukończeniu w 1884 roku studiów medycznych Bronisław rozpoczął praktykę jako lekarz wolontariusz w Uniwersyteckiej Klinice Psychiatrycznej Burghölzli kierowanej przez Auguste’a Forela. Nie zaniechał jednak pracy badawczej i naukowej. W kręgu jego zainteresowań znalazły się neurologia i neuroanatomia. Jego rozprawa doktorska zatytułowana Experimenteller Beitrag zur Kenntniss des Ursprungs des Nervus acusticus des Kaninchens, przygotowana pod opieką Auguste’a Forela i obroniona w 1885 roku, poświęcona była badaniu nerwu słuchowego (przedsionkowo-ślimakowego) u królików. W pracy skupił się na poszukiwaniu wzajemnych relacji między korą a ośrodkami podkorowymi w mózgu. Dysertacja została opublikowana w czasopiśmie „Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten”. Jako pierwszy zbadał i opisał warstwę ziarnistą jąder ślimakowych, uznając ją za kontynuację warstwy ziarnistej móżdżku. Opowiadał się za istnieniem eferentnych włókien nerwu VII (tzw. pęczek oliwkowo-ślimakowy).

W 1888 roku Onufrowicz uzyskał stopień lekarza asystenta. Odbył też ośmiomiesięczny staż w Uniwersyteckiej Klinice Okulistycznej Otto Haaba. Po zakończeniu pracy w klinice w Zurychu zatrudnił się jako lekarz okrętowy na statkach holenderskiej linii „Rotterdam-Lloyd” i „Holland America Lijn”. Pływał do Indii Wschodnich i Stanów Zjednoczonych. W czerwcu 1890 roku wyemigrował – wraz z matką i siostrą – do Ameryki, gdzie osiadł w mieście Dolgeville w stanie Nowy Jork. Rozpoczął tam prywatną praktykę i aktywną działalność na różnych płaszczyznach. Był członkiem miejscowej Rady Zdrowotnej (Local Board of Health) jako specjalista do spraw zdrowia (Health Officer).

W 1894 roku podjął pracę jako asystent w podyplomowej szkole medycznej w Nowym Jorku (New York Post-Graduate Medical School), później prowadził tam wykłady z elektroterapii i elektrodiagnostyki. Rok później zamieszkał na stałe w Nowym Jorku. Pracował w nowojorskiej Polyclinic Medical School, był wykładowcą w Long Island College Hospital oraz konsultantem neuropsychiatrii w Polhemus Clinic i w stacji imigracyjnej na wyspie Ellis. W pracy z imigrantami pomocna była znajomość języków obcych oraz otwartość na różne kultury.

W 1896 roku otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Wtedy skrócił nazwisko na Onuf. Od grudnia pracował w Pathological Institute of the New York State Hospitals na stanowisku asystenta. Wspólnie z Josephem Collinsem zajmował się – pod opieką psychiatry Iry Van Giesona – badaniami w zakresie patologii układu nerwowego. Ich badania nad ablacją pnia współczulnego u kotów pozwoliły zlokalizować perykariony neuronów przedzwojowych w słupach pośrednio-bocznych rdzenia w istocie szarej między słupem pośrednio-bocznym a kanałem środkowym rdzenia. Największym osiągnięciem Onufa było szczegółowe opisanie jąder w rogach przednich odcinka krzyżowego. Wyodrębniona przez niego parzysta grupa neuronów, która unerwia krocze i odpowiada za kontrolę zwieraczy cewki moczowej i odbytu, została nazwana jądrem Onufa (ang. nucleus of Onuf, nucleus of Onufrowicz).

Wynikami badań Onufrowicz podzielił się z uczestnikami spotkania American Neurological Association (ANA), a następnie opublikował je w „Journal of Nervous and Mental Disease” i w „Archives of Neurology & Psychopathology” (1900).

Prowadził prywatną praktykę (115 South Fifth Street, potem 86 S. Oxford Street i 99 Berkeley Place). W latach 1899–1905 pracował jako konsultant w zakresie neurologii i psychiatrii w St. Catherine Hospital w Nowym Jorku i w Brooklyn Hebrew Dispensary (1902–1904). Od 1903 do 1905 roku pracował jako rezydent paleolog w Craig Colony for Epileptics w Sonyea, do roku 1910 w Public Health and Marine Hospital Service. W tym czasie zajmował się badaniem zależności między padaczką a patologiami ośrodkowego układu nerwowego, szczegółowo analizował też zmiany zachodzące w krwi u epileptyków. W publikowanych w oparciu o badania pracach wskazywał możliwości ulepszenia stosowanych technik laboratoryjnych i patologicznych. W latach 1909–1914 został zatrudniony jako lekarz w sanatorium psychiatrycznym Knickerbocker Hall w Amityville, jednym z pierwszych w Stanach ośrodków prowadzących psychoterapię. W 1914 roku założył własne sanatorium w Park Ridge pod nazwą „The Oaks”, przemianowane później na „Alicia Sanatorium” i przeniesione do Rutherford w stanie New York. Leczył tam chorych na otępienie. W latach 20. XX wieku był inspektorem medycznym w szkołach w Nowym Jorku. Wyniki badań medycznych systematycznie publikował na łamach specjalistycznej prasy oraz w naukowych opracowaniach.

Był zafascynowany prowadzonymi przez Freuda badaniami z zakresu psychoanalizy. W 1895 roku dokonał streszczenia pracy Freuda (The Warding-Off Neuspsycoses). Był jednym z członków założycieli, a potem aktywnie działał w Nowojorskim Towarzystwie Psychoanalizy. Był sekretarzem, skarbnikiem, a w latach 1915–1917 wiceprzewodniczącym Towarzystwa. Spotkał go zaszczyt powitania przybyłych w 1909 roku do Ameryki Zygmunta Freuda i Carla Gustawa Junga.

Był członkiem Medical Society of the County of Herkimer (do 1894), od 1895 należał do American Neurological Association, do Brooklyn Medical Society, Medical Society of the County of King (od 1898, od 1903 członek korespondent), Association of Physicians of Long Island (od 1911) oraz Bergen County Medical Society, a także New York Neurologial Society i Eugenics Research Association. Aktywnie działał w Towarzystwie Eugenicznym, uczestniczył w posiedzeniach, wygłaszał referaty, między innymi na corocznym spotkaniu 1 czerwca 1918 roku zaprezentował odczyt Psychiatry and Eugenics.

Aktywnie uczestniczył w życiu Polonii zamieszkującej Brooklin. W 1915 roku poślubił Alice Dolan (1886–1967), małżeństwo miało dwójkę dzieci: Bronislaua Jr. i Alicię.

Bronisław Onufrowicz zmarł z powodu udaru mózgu 29 grudnia 1928 roku w Rutherford. Po kremacji prochy rozsypano na terenie jego posiadłości. W prasie i czasopismach specjalistycznych zamieszczono nekrologi i liczne wspomnienia o uczonym.

Dorobek

Onuf miał znaczący dorobek naukowy. Był autorem ponad 40 artykułów naukowych z psychiatrii, neurologii i neuroanatomii. Publikował (po angielsku i niemiecku) liczne teksty zawierające opisy przypadków, ponadto prace poglądowe i doświadczalne. Miał swój udział w powstaniu podręcznika Alberta Henry’ego Bucka Reference Handbook of the Medical Sciences, do którego napisał kilka rozdziałów. Niektóre artykuły opracował wspólnie z Auguste’em Forelem, Josephem Collinsem, Josephem Fraenkelem. Poza publikowaniem wyników swoich badań na łamach czasopism medycznych (związany był przede wszystkim z „Journal of Nervous & Mental Disease”) dokonał przekładu na język niemiecki podręcznika do neurologii dziecięcej autorstwa Bernarda Sachsa (Lehrbuch der Nervenkrankheiten des Kindesalters für Ärzte und Studierende, 1897).

Jako pierwszy – na długo przed wprowadzeniem do diagnostyki położniczej ultrasonografii – zwrócił uwagę na zależność między występowaniem wielowodzia u matki a malformacjami u płodu i dokonał opisu zespołu wad wrodzonych, które później nazwano diprosopus. Analizował przypadki padaczki, szukając jej przyczyn w patologiach układu nerwowego.

W 1896 roku jego odczyt na spotkaniu ANA The Biological and Morphological Constitution of Ganglionic Cells, as Influenced by Section of the Spinal Nerve Roots of Spinal Nerves został wyróżniony nagrodą towarzystwa (w wysokości 200 dolarów). Praca zawierająca wyniki badań nad układem nerwowym otrzymała wyróżnienie w konkursie o Nagrodę Lallemanda (1897) organizowanym przez Paryską Akademię Nauk. 

W latach 1974–1995 był szóstym najczęściej cytowanym neurologiem w Stanach Zjednoczonych. Jego nazwisko wpisało się do historii medycyny, a nazwa jądra Onufa funkcjonuje w neuroanatomii. Znaczący dorobek lekarza i naukowca jest jednak bardziej znany za oceanem, niż w Polsce, a przecież dokonania tego wybitnego neurologa mogą być powodem do dumy.  

Wybrana literatura:

Marcinowski F., Pioneers in neurology Bronislaw Onuf-Onufrowicz (1863–1928), „Journal of Neurology” 2019, 266, s. 281–282.