Alfred Rosenblatt - matematyk, jeden z najwybitniejszych matematyków XX wieku w Peru

Opracowanie: dr Marek Małolepszy, prof. ucz.

Rodzina, edukacja

Alfred Rosenblatt urodził się 22 czerwca 1880 roku w Krakowie. Jego rodzicami byli Józef Michał Rosenblatt oraz Klara z domu Koppelmann. Ojciec był profesorem prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, a dziadek Joachim – doktorem prawa cywilnego i znanym krakowskim adwokatem. Była to rodzina żydowska z silnymi tradycjami prawniczymi, mimo to Alfred Rosenblatt wybrał zupełnie inną drogę. Ukończył Gimnazjum świętej Anny w Krakowie i zdał tam maturę w 1898 roku. Następnie studiował na Wydziale Budowy Maszyn na Politechnice Wiedeńskiej, gdzie uzyskał absolutorium, ale bez dyplomu inżyniera. Od bycia inżynierem bardziej pociągała go matematyka. W latach 1902–1907 studiował matematykę i fizykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, przy czym ze względu na chorobę miał roczną przerwę w roku akademickim 1904/1905. Stopień doktora uzyskał w 1908 roku na podstawie pracy O funkcjach całkowitych przestępnych. Promotorem formalnym był Stanisław Zaremba, choć tematyka rozprawy Rosenblatta znacząco odbiegała od zainteresowań Zaremby. Tego samego roku Rosenblatt wyjechał na studia na uniwersytecie w Getyndze, gdzie pobierał nauki od wybitnych naukowców, takich jak Dawid Hilbert, Felix Klein, Edmund Landau. Chciał uzyskać możliwość wykonywania zawodu nauczyciela matematyki i fizyki z czym wiązała się skomplikowana procedura. Jednak z uwagi na wcześniejsze osiągnięcia i przygotowane rozprawy, w szczególności dysertację doktorską, Rosenblatt został zwolniony z części prac. Po wypełnieniu pozostałych wymagań, w tym zdaniu egzaminów, w czerwcu 1910 roku Rosenblatt uzyskał prawo do bycia nauczycielem matematyki i fizyki.

Rozwój kariery naukowej

Po powrocie z Getyngi Rosenblatt został asystentem Seminarium Matematycznego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Habilitację uzyskał w 1913 roku na podstawie rozprawy Badania nad pewnymi klasami powierzchni algebraicznych nieregularnych i nad biracjonalnymi przekształceniami nie zmieniającymi tych powierzchni.

W kwietniu 1919 roku formalnie powstało Krakowskie Towarzystwo Matematyczne, a jednym z jego członków założycieli był Alfred Rosenblatt. W tym samym roku, po sześciu latach od uzyskania habilitacji, został prywatnym docentem Uniwersytetu Jagiellońskiego, choć nadal stanowisko to nie wiązało się ze stałą posadą akademicką. W 1920 roku został nominowany profesorem nadzwyczajnym matematyki. Niestety nie oznaczało to ani objęcia katedry, ani wyższego wynagrodzenia. Rosenblatt był jednym z kandydatów do objęcia katedry matematyki Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, ale i w tym przypadku jego starania nie zakończyły się sukcesem. Ten znakomity matematyk miał świadomość, że uzyskanie przez niego katedry w Polsce może być niemożliwe. W liście do profesora Samuela Dicksteina napisał (treść fragmentów listów do Dicksteina przytoczono za D. Ciesielska, L. Maligranda, Alfred Rosenblatt (1880–1947), „Wiadomości Matematyczne” 2014, t. 50, nr 2): „Jak było do przewidzenia p. Lichtenstein nie wraca do kraju, ponieważ w Niemczech ma o wiele lepsze warunki. Za to ja zostałem gruntownie ubity”. W kolejnym liście możemy przeczytać „Niestety nie mam nikogo życzliwego mi na Wydziale. […] Nie widząc przyszłości w Polsce staram się o stanowisko gdzie indziej”. Rosenblatt podjął starania o uzyskanie katedry za granicą. W kolejnym liście do Dicksteina z 1930 roku pojawiła się radosna informacja, donosił: Równocześnie z listem Pana Profesora otrzymuję list prof. J. Rey Pastora z Buenos-Aires w którym donosi mi o dokonanej nominacji w La-Plata. Niebawem otrzymam oficjalne zawiadomienie z warunkami etc. Katedrę wyrobili mi pp. Enriques, Severi, Levi-Civita i Einstein, którego w ostatniej instancji pytał dziekan z La-Plata o opinię. […] Cieszę się z uznania, jakie mam za granicą, czego zresztą miałem teraz dowód w Liège i w Paryżu. Einstein też mi powiedział: „dziwi mnie, że pozwala się wielu Polakom emigrować”.

W dalszej korespondencji napisał „Otrzymałem serdeczny list od prof. Levi-Civita, w którym pisze mi: «uzyskał Pan dzięki swym zasługom naukowym całkiem pierwszorzędne stanowisko, mimo obojętności, a nawet wrogiemu zachowaniu się Pańskich Kolegów. Ubolewam nad tymi stosunkami etc.»”. Niestety Rosenblatt pomimo propozycji przyjęcia katedry w Argentynie nie objął jej ze względu na przewrót wojskowy w tym kraju, jaki miał miejsce we wrześniu 1930 roku. W konsekwencji pozostał w Polsce.

W 1935 roku Rosenblatt został adiunktem na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w następnym roku pojawiła się następna okazja do objęcia przez niego katedry matematyki, tym razem na Politechnice Warszawskiej. Jednak po raz kolejny jego nadzieje spełzły na niczym. Jak piszą D. Ciesielska i L. Maligranda w cytowanym artykule:

kuratorstwo Rosenblatta w żydowskiej korporacji studenckiej na UJ mogło budzić niechęć do jego osoby. Zdanie Zaremby o tym, że i tak Rosenblatt przepadnie w staraniach o katedrę, widzimy nie jako objaw antysemityzmu, ale jako realne odczytanie sytuacji politycznej (Saks, Schauder, Tarski nie otrzymali katedr, a Kuratowski stracił stanowisko profesora na Politechnice Lwowskiej w 1933 roku).

Rosenblatt był znaną postacią na świecie. Naukowo, z referatami, podróżował do Rzymu, Paryża, Bolonii, Liego, Sofii, Aten, Belgradu, Zurichu. Podczas jednego z wyjazdów poznał Godofredo Garcię będącego dziekanem Wydziału Nauk Ścisłych na Uniwersytecie w Limie. Potem Garcia odwiedził także Polskę, a w połowie lat 30. zaprosił Rosenblatta w charakterze wykładowcy na Uniwersytet świętego Marka w Limie, gdzie rozpoczął on prowadzenie zajęć w roku akademickim 1936/1937.

Ameryka Południowa

Do Limy Rosenblatt wraz z żoną dotarł 10 sierpnia 1936 roku, gdzie rozpoczął się jego kolejny, całkowicie nowy etap życia. Przybycie Rosenblatta do Peru miało istotne znaczenie dla rozwoju matematyki w tym kraju. Jak się okazało po latach, stał się jednym z filarów peruwiańskiej matematyki.

Rosenblatt został profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie świętego Marka w Limie, który jest najważniejszą uczelnią w Peru i najstarszym oficjalnie powołanym uniwersytetem obu Ameryk, oraz objął tam Katedrę Astronomii i Geodezji. Warto zauważyć, że wcześniej w Peru pracowali także inni polscy matematycy, jak np. Władysław Folkierski (dziekan Wydziału Matematyczno-Fizycznego tej uczelni) i Edward Jan Habich, będący założycielem pierwszej politechniki w Ameryce Łacińskiej.

Ze względów formalnych Rosenblatt musiał przedstawić w Peru pracę doktorską, co uczynił niezwłocznie i w październiku 1936 roku miała miejsce ceremonia promocji. Zaprezentowana praca nosiła tytuł O reprezentacji konforemnej ograniczonych obszarów płaskich. Warto nadmienić, że wówczas w Peru pierwszym stopniem naukowym był Bachiller, zaś doktorat osiągało niewielu naukowców.

W 1938 roku grupa matematyków z Uniwersytetu świętego Marka w Limie, na której czele był G. Garcia wraz z A. Rosenblattem podjęła z powodzeniem starania, aby powstała Akademia Narodowa Nauk Ścisłych, Fizycznych i Przyrodniczych w Limie. Jej utworzenie było wielkim wydarzeniem w rozwoju nauki w Peru. Akademia wydawała czasopismo, w którym publikował także Rosenblatt, ale dzięki kontaktom jego i Garcii prace zamieściło tu także wielu innych znakomitych matematyków, między innymi R.P. Agnew, H. Bateman, S. Bergman, K. Borsuk, G. D. Birkhoff, L. M. Blumenthal, S. Bochner, N. Dunford, M. Eidelheit, L. Godeaux, S. Gołąb, D. H. Hyers, V. Jarník, M. Kac, J. Karamata, G. Kurepa, J. P. La Salle, T. Levi-Civita, S. Lubelski, E. J. McShane, K. Menger, A. D. Michal, R. von Mises, D. S. Mitrinovic, W. Morgan, O. Ore, J. Rey Pastor, L. A. Santaló , W. Sierpiński, W. Ślebodzinski, M. H. Stone, A. E. Taylor, T. Y. Thomas, E. C. Titchmarsh, K. F. Vetulani, H. Weyl, A. Wintner, S. K. Zaremba. Ponadto matematycy o światowej renomie, na przykład Tullio Levi-Civita, Garrett Birkhoff, odwiedzali Uniwersytet w Limie z odczytami i wykładami.

Rosenblatt był członkiem Polskiego Towarzystwa Matematycznego, Polskiego Towarzystwa Fizycznego, a także następujących Towarzystw Matematycznych: Amerykańskiego, Edynburskiego, Niemieckiego i Francuskiego, Królewskiego Czeskiego Towarzystwa Naukowego, Peruwiańskiego Towarzystwa Naukowego, Peruwiańskiego Towarzystwa Geograficznego, Meksykańskiej Akademii Nauk, Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Liège, Greckiego Towarzystwa Matematycznego, był również prezesem sekcji Nauk Ścisłych Akademii Narodowej Nauk Ścisłych, Fizycznych i Przyrodniczych w Limie.

Początek września 1939 roku przyniósł tragiczne informacje o wybuchu II wojny światowej. Rosenblatt przeżył to dogłębnie. Jak pisze Alejandro Ortiz (cytat za D. Ciesielska, L. Maligranda, Alfred Rosenblatt (1880–1947), „Wiadomości Matematyczne”):

Podczas pobytu w Limie [A. Rosenblatt] dowiedział się o inwazji hitlerowskiej na ukochaną Polskę, o śmierci wielu swoich krewnych i przyjaciół. Rozumiał, co to znaczy dla nauki i w ogóle dla polskiej inteligencji. Cierpiał bardzo z tego nieszczęścia i wiele łez wylał, a jego twarz miała wyraz wielkiego smutku. Zrozumiał też, że zaproszenie Garcíí było zbawieniem dla niego. Za to i za wielki szacunek, jakim się cieszył w Peru, Rosenblatt postanowił przyjąć obywatelstwo peruwiańskie w akcie wielkiej wspaniałomyślności z jego strony, by nasz kraj zdobył naukowca najwyższego poziomu.

W 1943 roku Rosenblatt aktywnie uczestniczył w uroczystościach w Akademii Nauk Ścisłych w Limie związanych z obchodami 400. rocznicy śmierci Mikołaja Kopernika, w trakcie których przedstawił odczyt o dokonaniach polskiego astronoma. Obchody były hołdem dla Polski i znakomitą okazją do promowania polskości w Peru.

Uznanie na świecie

Alfred Rosenblatt był matematykiem znanym na świecie. Uczestniczył w Międzynarodowych Kongresach Matematyków w Cambridge (1912), Strasburgu (1920), Bolonii (1928) oraz Zurychu (1932), podczas dwóch ostatnich wygłosił aż cztery wykłady sekcyjne. Prezentował także odczyty i wykłady w wielu innych miejscach na świecie, między innymi w Stanach Zjednoczonych. Opublikował około 300 prac z zakresu równań różniczkowych zwyczajnych i cząstkowych, geometrii elementarnej, geometrii algebraicznej, analizy rzeczywistej i zespolonej, rachunku wariacyjnego, topologii, rachunku prawdopodobieństwa, fizyki teoretycznej i zastosowań matematyki. Był autorem czterech podręczników i dwóch monografii oraz współautorem jednej książki. Najwybitniejszym uczniem Rosenblatta był Jose Tola Pasquel, uznawany za twórcę nowoczesnej peruwiańskiej szkoły matematyki. Alfred Rosenblatt wymieniany jest wśród najważniejszych matematyków XX wieku w Peru.

W wyniku zapalenia płuc, Alfred Rosenblatt zmarł 8 lipca 1947 roku w Limie, gdzie został pochowany [wątpliwości dotyczące daty śmierci zostały wyjaśnione przez D. Ciesielską i L. Maligrandę w cytowanym artykule, Alfred Rosenblatt (1880–1947)]. Rosenblatt zasłużył się osiągnięciami naukowymi w zakresie matematyki i jej zastosowań, a także przeniesieniem na grunt peruwiański nowoczesnych metod nauczania.

Bibliografia

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie 2003, Akta osobowe – Rosenblatt Alfred.

Opracowania

Ciesielska D., Maligranda L., Alfred Rosenblatt (1880–1947), „Wiadomości Matematyczne” 2014, 50, nr 2, s. 221–259.

Ciesielska D., Maligranda L., Alfred Rosenblatt (1880–1947). Publikacje, odczyty i wykłady, „Antiquitates Mathematicae” 2014, 8, s. 3–45.

E. Valde-Nowak, Alfred Rosenblatt (1880–1947) [w:] Uczeni żydowskiego pochodzenia we współczesnych dziejach Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. W. Kozub-Ciembroniewicz, Kraków 2014, s. 215–220.