Polskie emancypacje, chałupnictwo i talent ponad miarę. Za nami ostatni wykład otwarty Joseph Conrad Fellowship

Trudno myśleć o nowoczesności przełomu XIX i XX wieku bez odniesienia do projektów emancypacyjnych i dążeń poszczególnych grup społecznych do samostanowienia. Dlatego bohaterkami ostatniego wykładu otwartego Joseph Conrad Fellowship w tym roku akademickim były przede wszystkim kobiety – Polki tworzące pod zaborami podwaliny instytucjonalnej nauki. Organizatorem programu stypendialnego, w ramach którego odbyło się wczorajsze spotkanie, jest Instytut De Republica. 

19 czerwca 2023 roku spotkaliśmy się już na ostatnim wydarzeniu otwartym II edycji Joseph Conrad Fellowship. Przez cały rok akademicki stypendyści i uczestnicy spotkań w formule otwartej podejmowali refleksję nad XIX-wieczną formą polską, często w kontekście europejskich projektów modernizacyjnych.

Ostatnie spotkanie to próba przyjrzenia się praktykom i strategiom osiągania niezależności – zwłaszcza pokoleń urodzonych w latach 60. XIX wieku. To właśnie ta generacja, zdaniem prelegentki, dr Elizy Kąckiej, adiunktki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, wymyka się powszechnej uwadze i wrażliwości. Tego wieczora zajrzeliśmy głębiej w biografie znanych-nieznanych bohaterek polskiej emancypacji: założycielki Uniwersytetu Latającego Jadwigi Szczawińskiej-Dawidowej, nauczycielki-terrorystki Faustyny Morzycky, a także Marii Skłodowskiej-Curie, której życie znamy tak naprawdę tylko pobieżnie.

Umyka naszej uwadze przede wszystkim niezwykły heroizm polskiej noblistki, który dla niej i dla wielu innych kobiet tego pokolenia stał się właściwie zasadą egzystencji. Przywołaliśmy scenę z życia Marii, gdy razem ze swoją siostrą Bronką składały sobie śluby panieńskie, że będą się wzajemnie wspierać w wyzwalaniu własnych zdolności intelektualnych oraz w dążeniu do pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim. Zdaniem dr Kąckiej interesująca jest ta niestabilna równowaga, którą Skłodowska-Curie potrafiła zachować pomiędzy przemożną potrzebą samorozwoju, a poczuciem przynależności do tradycji narodowej – równowaga, o którą z czasem będzie coraz trudniej. Transgresja, wpisana w idee emancypacyjne, z różnych powodów nie realizuje się w życiu wybitnej naukowczyni w pełni. Co więcej, jak podkreśliła dr Eliza Kącka: – Dla Curie nie ma kolizji między horyzontem światowym a polskim. Dla niej istotne jest to, aby będąc patriotycznie zobowiązana w stosunku do swojego narodu, myśleć o nauce jako o czymś, co transferuje ponad granicami. Ale nie porzuca się w ten sposób swojej tożsamości.

W drugiej części spotkania tradycyjnie pojawiły się pytania i refleksje ze strony uczestników debaty. Zastanawialiśmy się m.in. nad przypadkiem polskich guwernantek, dla których praca w polskich dworach była okazją do tego, aby – szkoląc swoich podopiecznych – rozwijać również siebie. Podjęliśmy także refleksję nad różnicami między niemieckim modelem edukacji w duchu Bildung, a projektem morderczego, zupełnie szalonego projektu emancypacji na drodze samokształcenia i samopomocy, który podjęła właśnie Maria Skłodowska-Curie.

To była porywająca dyskusja i kolejny rozdział opowieści o polskiej „modernitas”. Zarazem rozdział ostatni w tym roku akademickim. Dziękujemy za udział w tegorocznych wykładach otwartych Joseph Conrad Fellowship!