O byciu „mieszczuchem”, czyli specyficznej podmiotowości – trzecie seminarium Joseph Conrad Fellowship za nami

Podczas trzeciego seminarium JCF rozmawialiśmy z dr. hab. Kacprem Pobłockim na temat roli nowej podmiotowości miejskiej oraz przestrzennej reorientacji w badaniach społecznych i humanistycznych.

Zwrot przestrzenny (spatial turn) to jedno z najważniejszych zjawisk w naukach społecznych, które wyznacza nowe horyzonty rozumienia podmiotowości obywatelskiej. Przez bardzo długi czas problematyka miejska znajdowała się na uboczu głównego nurtu badań, przez co ojciec studiów miejskich Henri Lefebvre nazwał miasto „ślepą plamką”. I chociaż zachodnia filozofia od czasów Platona miała charakter okulocentryczny, to – jak zauważał Foucault – rzeczywistość była opisywana w kategoriach temporalnych, a nie spatialnych.

Kluczowym pojęciem w studiach miejskich jest skala. Wywodzi się ono z geografii. Posiada analogiczny status do tego, jaki zajmuje periodyzacja w naukach historycznych. Możemy podzielić przestrzeń na warstwy i wyróżnić różne skale: globalną, regionalną, narodową, lokalną, miejską, osiedlową. Skale odpowiadają obszarowi ludzkiego działania, albo – mówiąc inaczej – jest to przestrzenny horyzont ludzkiej sprawczości. Rozwiązanie problemów lokalnych często wymaga perspektywy wyższego szczebla, dlatego jeden z najważniejszych badaczy miejskich Neil Smith odwraca popularne hasło i mówi, że należy myśleć lokalnie, działać globalnie. Wiąże się z tym pojęcie reskalowania, które oznacza przechodzenie pomiędzy różnymi poziomami aktywności politycznej, a także pojęcie narracji konkretnej: z badań wynika, że nieraz dochodzi do nietypowych sojuszów na poziomie lokalnym, ponieważ rzeczywistość konkretu zbliża ludzi znajdujących się po różnych stronach ideologicznego sporu.

W czasie seminarium rozmawialiśmy o byciu „mieszczuchem”, czyli specyficznej podmiotowości. Wiąże się z nią pojęcie prawa do miasta, które jest postulatem odzyskania przez obywateli kontroli nad ogromną sferą życia. Podczas dyskusji przyglądaliśmy się takim miejscom jak Teheran, Bejrut czy Bogota, które stanowiły ważny kontekst dla przemian w myśleniu o polskich miastach.

Najbliższe seminarium JCF odbędzie się w połowie lutego, po sesji i feriach akademickich. Warto śledzić nasz harmonogram, ponieważ kolejne spotkanie będzie miało charakter otwarty.

Dr hab. Kacper Pobłocki – antropolog społeczny i historyczny, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, wykładowca w interdyscyplinarnym Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2009–2014 wspomagał powstawanie i rozwój ruchów miejskich w Polsce, m.in. jako koordynator merytoryczny pierwszego Kongresu Ruchów Miejskich. Autor między innymi „Kapitalizmu. Historii krótkiego trwania” – za którą otrzymał nagrodę „Economicus” dla najlepszej polskiej książki ekonomicznej roku 2017, a także „Chamstwa” – książki, która znalazła się w finale Nagrody Literackiej „Nike.