Uniwersytet kiedyś i dziś. Przegląd najważniejszych idei i koncepcji – od starożytności po współczesność. Ogólnopolska konferencja naukowa w Lublinie

27 października bieżącego roku w Lublinie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa zatytułowana „Idea i funkcje uniwersytetu. Colloquium z okazji 142. rocznicy urodzin ks. Antoniego Szymańskiego”. Asumptem do jej zorganizowania jest przypadająca w 2023 roku 142. rocznica urodzin rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego ks. Antoniego Szymańskiego. Współorganizatorem wydarzenia był Instytut De Republica.

Prelegenci, reprezentujący kilka największych ośrodków akademickich w Polsce, tym razem pochylili się nad uniwersytetami. Temat został podjęty szczegółowo, z wieloma odniesieniami do historii, filozofii, jak również nowoczesności i koncepcji tak zwanych muzeów akademickich. Dokonano analizy między innymi zmiany formuły i idei, jakie przyświecały instytucji uniwersytetu na przestrzeni wieków, oraz konsekwencji, jakie to za sobą poniosło.

– Umasowienie kształcenia wyższego, dokonane na życzenie świata politycznego, spowodowało pewnie obniżenie wymagań od studentów, co za tym idzie – ogólne obniżenie poziomu kształcenia. Do umasowienia doszedł rozrost uczelni prywatnych, co wobec ograniczonej liczby profesorów, spowodowało wieloetatowość, co za tym idzie – pogorszenie opieki nad studentami

– wskazał w wystąpieniu otwierającym konferencję prof. zw. dr hab. Andrzej Przyłębski, Dyrektor Instytutu De Republica.

Spotkanie zostało podzielone na trzy panele tematyczne. Pierwszy z nich odnosił się przede wszystkim do historii, w tym starożytnych koncepcji kształcenia młodzieży. Wykład zatytułowany „Strach przed zmianą jako czynnik wpływający na poglądy dotyczące kształcenia młodzieży w starożytnym Rzymie” wygłosiła prof. dr hab. Anna Tarwacka z Rady Naukowej Instytutu De Republica, reprezentująca Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W trakcie wystąpienia wymieniła między innymi najważniejsze umiejętności, jakie starożytni Rzymianie, predystynowani do piastowania stanowisk politycznych lub wojskowych, powinni posiadać. Wskazała na ich znacznie szersze wykształcenie, w którym ważną rolę odgrywało opanowanie sztuki przemawiania.

– Jeśli chodzi o najbardziej zbliżone do naszego dzisiejszego nauczania uniwersyteckiego fakty, dysponujemy materiałami źródłowymi, które wskazują, że młodzi Rzymianie wyjeżdżali, aby pobierać nauki w miejscach, w których znajdowały się słynne szkoły. Najczęściej obieranym kierunkiem były Ateny. O tym jak wyglądało takie kształcenie, pisał między innymi Aulus Gellius w „Nocach Attyckich” 

– mówiła profesor Tarwacka. 

Dr hab. Agnieszka Lekka-Kowalik, prof. ucz. z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w wystąpieniu zatytułowanym „W poszukiwaniu straconego uniwersytetu” szczególną uwagę zwróciła na trzy aspekty uniwersytetu. Pierwszy z nich, universitas litterarum, oznacza tyle, co powinność badania i nauczania wszystkich aspektów

– Cokolwiek badamy, ma być wkładem w pełne rozumienie rzeczywistości. Filozofowie nazywają to ideałem pełnej prawdy

– podkreśliła.

Drugi aspekt, to uniwersytet jako wspólnota nauczanych i nauczających, gdzie wyznacznikiem etosu uniwersytetu jest prawda. Trzeci to oficina humanitatis – człowiek uniwersytetu wyposażony w kulturę intelektualną, moralną i estetyczną. Odnosi się do tak zwanej kultury „bycia pełnym człowiekiem”. Profesor Lekka-Kowalik podkreśliła w swoim wystąpieniu najbardziej newralgiczne punkty rozłamu dawnych uniwersytetów, które według niej, niegdyś były miejscami poszukiwania prawdy, stawiania pytań i szukania odpowiedzi. Dziś są przedsiębiorstwami usługowymi, dającymi gotowe odpowiedzi.

Inne, również filozoficzne podejście do idei uniwersytetu nakreślił prof. dr hab. Andrzej Przyłębski – Dyrektor Instytutu De Republica, odwołując się do poglądów oraz spostrzeżeń opisanych przez Karla Jaspersa.

– Jaspers odnosi się niemal do wszystkiego, co związane jest istnieniem i funkcjonowaniem uniwersytetu – od historii po cechy osobowe które powinny charakteryzować profesurę, docenturę, studentów, władze rektorskie, aż po źródła finansowania uczelnie, co za tym idzie – relacje uniwersytetu z instytucją państwa i w ogóle – ze światem polityki

– nakreślił.

Uniwersytet był dla Jaspersa ogromną, ciągle podziwianą wartością, zaś w pozostawionych dziełach filozoficznych na jego temat, uwidacznia się wpływ jego własnej filozofii egzystencji oraz filozofii egzystencjalnej komunikacji.

– Uniwersytet jest konsekwentnym rozwinięciem lub wyrazem istoty człowieka. Wiedza, jak podaje Jaspers, daje rozkosz, ale po uświadomieniu sobie tego, że zdobywanie prawdy jest niekończącym się procesem, daje też doświadczenie granic

– podsumował.

Druga sesja, której tematem przewodnim była idea oraz misja uniwersytetu, to wystąpienia dr. hab. Marka Rembierza, prof. ucz. z Uniwersytetu Śląskiego oraz prof. dr. hab. Eugeniusza Sakowicza z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Profesorowie przedstawili wykłady zatytułowane kolejno: „Idee, funkcje i osoby Uniwersytetu – w stronę personalistycznej interpretacji relacji tworzących (aksjologicznie nasyconą) rzeczywistość Uniwersytetu” oraz „misja katolickiego uniwersytetu – ta sama czy zmienna?”.

– Na nic idee, na nic funkcje, jeśli nie ma osób oraz relacji międzyosobowych, tworzących uniwersytet

– mówił profesor Rembierz.

– Idee mogą być platońskie, a funkcje mogą zamienić się w funkcjonariuszy. Współczesny uniwersytet cierpi na rozdwojenie jaźni. Kołacze się w nim myśl o misji służenia pełnej prawdzie, a próbuje przybrać postać firmy usługowej, w ramach której misji realizować nie może. Uniwersytet sam siebie unicestwia

– skonstatował.

Trzecia, zarazem ostatnia sesja, w głównej mierze poświęcona historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i jego miejscu w systemie szkolnictwa akademickiego w okresie II Rzeczypospolitej (wystąpienia prof. dr hab. Magdaleny Pyter) oraz misji uniwersytetu katolickiego w poglądach i działalności Antoniego Szymańskiego (wykład ks. prof. dr. hab. Antoniego Dębińskiego), zakończyła się wystąpieniem dr. hab. Huberta Kowalskiego, prof. ucz. Jego wystąpienie w całości skupione było na tak zwanym muzeum akademickim, jako narzędziu kultury i jego roli w życiu uczelni i miasta. Profesor podkreślił, że wśród szkół wyższych w Polsce i na świecie znajdują się ogromne zasoby kolekcji i zbiorów historycznych.

– W większości to były kolekcje zbierane w celach dydaktycznych i od początku miały charakter edukacyjny. Zbieramy rzeczy dotyczące naszej historii. Jesteśmy dla studentów i profesorów, ale współpracujemy także z miastem. Uczelnia nie ma być odgrodzona murem. Ludzie mają tam przychodzić – oswajać się z nim, być jego częścią

– mówił profesor Kowalski.

Każda z trzech części wydarzenia kończyła się krótkimi panelami dyskusyjnymi, w trakcie których zgromadzeni słuchacze mogli ustosunkować się do wygłaszanych w trakcie konferencji tez i opinii. Najciekawsze wystąpienia i wykłady zostaną zebrane i opublikowane w specjalnej publikacji podsumowującej konferencję „Idea i funkcje uniwersytetu. Colloquium z okazji 142. rocznicy urodzin ks. Antoniego Szymańskiego”.