Państwo i edukacja – konferencja w 250. rocznicę utworzenia Komisji Edukacji Narodowej

13 października 2023 roku w Zamościu odbyła się konferencja naukowa zatytułowana „Państwo i edukacja”. Jej głównym celem było zaprezentowanie stanu współczesnej polskiej myśli pedagogicznej w jej aspektach filozoficznych i kulturowych, jak również podjęcie dyskusji na temat granic pomocy edukacyjno-wychowawczej państwa. Współorganizatorem wydarzenia był Instytut De Republica.

– Dziś, przeddzień rocznicy utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, pragniemy kolejny raz zapytać o polski model edukacji. O to, czy Polska winna mieć własny czy wzorujący się na osiągnięciach innych krajów i w jakim zakresie? Jak uczyć i zachęcać do samodzielnego myślenia, zwłaszcza w dobie mediów społecznościowych oraz Internetu? Jaka jest rola państwa i czy państwo jest potrzebne w edukacji, na przykład w dbaniu o wyrównywanie szans uczniów kształcących się w różnych regionach kraju? ­– pytała słuchaczy Joanna Gepfert, Zastępca Dyrektora Instytutu De Republica. –  W epoce wzrastającego indywidualizmu, już prawie zgodziliśmy się, że edukacja to przede wszystkim samokształcenie i zdobywanie nowych osobistych kompetencji.  Ale czy to wystarczy? Czy kształcimy po to, by studenci cieszyli się ze swojej wiedzy czy też po to, by również  uczestniczyli w życiu społecznym, gospodarczym i państwowym? – kontynuowała.

– 250 lat temu powstała Komisja Edukacji Narodowej. Celem tego przedsięwzięcia było odrodzenie elit narodowych i polskich w czasie, kiedy nad narodem polskim zbierały się ciemne chmury, mające doprowadzić do upadku państwa i narodu – wskazał z kolei rektor Akademii Zamojskiej dr hab. Paweł Skrzydlewski, prof. ucz., który wygłosił wykład zatytułowany „Logos i etos Komisji Edukacji Narodowej”. Profesor wskazał , że edukacja jest w pewnym sensie aktem miłosierdzia, czynem, który uwalnia drugiego człowieka od zła. Owo zło, w przypadku ucznia, jest niewiedzą oraz brakiem określonych umiejętności. Edukacja jest natomiast kształceniem intelektu człowieka pod kierownictwem mistrza-nauczyciela, który za pomocą znaków kieruje uwagę ucznia na rzeczywistość, wskazuje intelektualną drogę do poznania świata.

W konferencji zorganizowanej w 250. rocznicę powołania Komisji Edukacji Narodowej wzięli udział przedstawiciele środowiska akademickiego z całego kraju. Wśród prelegentów znalazł się między innymi prof. dr hab. Włodzimierz Bernacki, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki, który wygłosił wykład pod tytułem „Ideał wychowawczy Stanisława Konarskiego”. Podczas wystąpienia nawiązał do  życia oraz działalności jednego z głównych reformatorów szkolnictwa w dobie oświecenia. – Konarski to jedna z najbardziej niedocenianych osób tamtej epoki. Znajdował się z dala od polityki, w którą wprost się nie angażował. Dzisiaj łatwiej jest powiedzieć coś o Stanisławie Staszicu czy Hugo Kołłątaju – zauważył.

W dalszej części wykładu profesor Bernacki wskazał, że Stanisław Konarski wpisuje się w dorobek intelektualny związany z oświeceniem, ale nie francuskim. W swoich tekstach odwoływał się do Monteskiusza oraz Johna Locke’a, jednocześnie konsekwentnie pozostawał osobą duchowną przywiązaną do tradycji Kościoła. Uważał, że najważniejszy jest wewnętrzny porządek człowieka wynikający z  religii, która wymusza pewien określony system wartości. Konarski stworzył własną definicję wolności, którą opisywał jako podejmowanie tylko takich działań, które wynikają z istnienia prawego rozumu, jak również postępowania tylko w zgodzie z tym, co nazywane jest prawem naturalnym.

– Dzisiejsze mówienie o wolności stoi w opozycji do obowiązków i powinności. W XVII wieku wolność to były obowiązki i powinności – podkreślił Bernacki. Wskazał również, że w świetle filozofii Stanisława Konarskiego wolność bycia bogatym wyraża się w tym, aby pochylić się nad tymi, którzy wymagają wsparcia od człowieka zamożnego, zaś fundamentalne znaczenie w jego koncepcji edukacji miało pojęcie autorytetu, które odgrywało kluczową rolę w budowaniu społeczeństwa zhierarchizowanego.

Dr hab. Ryszard Polak, prof. ucz. wygłosił z kolei wkład „Komisja Edukacji Narodowej a wychowanie patriotyczne i moralne”. Poruszył w nim między innymi kwestię ważnej roli Komisji Edukacji Narodowej dla ówczesnych elit intelektualnych oraz kulturalnych. – Apele i postulaty wielu pisarzy, filozofów, teologów, domagających się szerokiej edukacji, doczekały się realizacji przynajmniej w szczątkowym zakresie w drugiej połowie XVIII wieku. Stało się to dzięki Polakom, którzy docenili rolę szkoły – zauważył. Podkreślił także, że komisja Edukacji Narodowej kładła nacisk na podniesienie poziomu szkolnictwa parafialnego oraz średniego. Wyliczył cechy, które z założenia przyświecały tworzeniu ówczesnych podręczników. Do najważniejszych należały: opracowanie metodologicznie na najwyższym możliwym poziomie, przystępność dla uczniów oraz zawartość dodatkowych wskazówek skierowanych do nauczycieli.

„Ile państwa w edukacji? Wybrane zagadnienia prawne” – taki tytuł nosił wykład dr hab. Danuty Kurzyny-Chmiel, prof. ucz. – Chcę podkreślić, że utworzenie Komisji Edukacji Narodowej było wielkim wydarzeniem. Obok ustanowienia Konstytucji 3. maja stanowi jedno z największych tamtego okresu. Stawiane przez nią tezy były niezwykle nowatorskie, wręcz rewolucyjne na tamte czasy. Profesor wskazała, że była to instytucja o charakterze centralnym, kolegialnym i miała charakter świecki, nie miała charakteru politycznego i miała służyć zachowaniu polskości – polskiego języka, kultury i państwowości. – Słynny podręcznik do gramatyki stworzony przez Onufrego Kopczyńskiego był czytany przez pokolenia i przyczynił się do zachowania języka polskiego – podkreśliła.

Konferencję „Państwo i edukacja” zwieńczył panel dyskusyjny na temat granic edukacyjno-wychowawczych państwa, w którym udział wzięli: dr hab. Paweł Skrzydlewski, prof. ucz., prof. dr hab. Mirosław Lenart, dr hab. Bogusław Kopka, prof.. ucz, dr hab. Grzegorz  Nieć, prof. ucz., dr hab. Janusz Smołucha, prof. ucz. oraz Radosław Brzózka – Szef gabinetu Politycznego Ministra Edukacji i Nauki.