Ludwik Bronarski - wybitny chopinolog, naukowiec i pianista

Opracowanie: dr hab. Jolanta Załęczny, prof. ucz.

Ludwik Ryszard Marian Bronarski urodził się we Lwowie 13 kwietnia 1890 roku w rodzinie Juliusza i Marii z Nikischów. Rok później przyszedł na świat jego młodszy brat Alfons Amadeusz, historyk literatury polskiej, współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswil.

Ojciec był urzędnikiem rządowym w namiestnictwie galicyjskim. Matka zajmowała się domem i wychowaniem dzieci. Obydwoje przywiązywali dużą wagę do rozwoju intelektualnego synów. Po okresie nauki domowej Ludwik, wraz z młodszym bratem Alfonsem, zdobywał wiedzę w IV Gimnazjum Klasycznym we Lwowie. Byli bardzo dobrymi uczniami, o czym świadczą celujące wyniki osiągane w kolejnych klasach.

Ludwik Bronarski ukończył z wyróżnieniem naukę w czerwcu 1909 roku, otrzymując prawo wstępu na uniwersytet. Ponieważ od najmłodszych lat grał na fortepianie i interesował się muzyką, rodzice uznali, że należy mu umożliwić dalszy rozwój. Podjął więc studia na Uniwersytecie Wiedeńskim. Studiował (w latach 1909-1913) muzykologię (u Guido Adlera i Richarda Walleschka) oraz kompozycję i instrumentalizację (u Hermana Graednera). Ponadto przez trzy lat pobierał lekcje gry na fortepianie u Teodora Leszetyckiego.

Rodzina Bronarskich mieszkała do wybuchu wojny we Lwowie, natomiast w roku 1914 przeniosła się do Fryburga (Szwajcaria). W latach 1914-1918 Ludwik kontynuował tam studia muzykologiczne, które ukończył dobrze zdanymi egzaminami: z muzykologii u Petera Wagnera, z paleografii i nauk pomocniczych historii u Franza Steffensa oraz z historii literatury polskiej u Stanisława Dobrzyckiego. Rok później (22 marca 1919), na podstawie rozprawy zatytułowanej Pieśni św. Hildegardy jako przyczynek do historii muzyki religijnej w okresie średniowiecza (Die Lieder der heiligen Hildegard ein Beispiel zur Geschichte der geistlichen Musik der Mittelalters) otrzymał stopień doktora.

Od roku 1918 był wykładowcą w Konserwatorium we Fryburgu. Był kierownikiem Zakładu Teorii i Historii Muzyki, wykładał historię muzyki polskiej oraz teorię muzyki. W badaniach naukowych zajął się chorałem gregoriańskim, co wpisywało się w działania prowadzone przez tamtejszą uczelnię. W roku 1922 otrzymał tytuł profesora. Z Konserwatorium związał się na dłużej, w latach 1945-1967 prowadził tam także klasę fortepianu. Ponadto w 1926 uzyskał licencjat z prawa.

Fascynacja twórczością Fryderyka Chopina

Zainteresowania naukowe Ludwika Bronarskiego ulegały zmianom. Od końca lat 20. XX wieku skoncentrował się głównie na dorobku muzycznym Fryderyka Chopina. Przeanalizował całą niemal twórczość kompozytora, zwracając szczególną uwagę na zastosowane ozdobniki, typy akordów i ich połączenia. Zdefiniował tzw. akord chopinowski, który jego zdaniem – poprzez brzmienie i charakter – zdecydowanie wyróżniał muzykę kompozytora. Ponadto dokonał zestawienia stanu badań nad muzyką Chopina.

Analizując utwory kompozytora, Bronarski sporządził obszerne notatki liczące około 2 800 stron (dziś wchodzą one w skład 113 jednostek archiwalnych w archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Marly). Na ich podstawie przygotował obszerną monografię, której głównym tematem była harmoniczność w utworach Fryderyka Chopina. Wydana ona została przez Towarzystwo Wydawnictw Muzyki Polskiej w Warszawie w 1935 roku. Noszące tytuł Harmonika Chopina dzieło uznano za nowatorskie, co zapewniło autorowi poczesne miejsce wśród polskich muzykologów.

Bronarski zajmował się analizą porównawczą utworów Chopina i kompozytorów zachodnich. Zgłębiał też obecność motywów i zapożyczeń z polskiej muzyki ludowej. Wyniki badań były publikowane w szwajcarskiej prasie („Bulletin du Conservatoire de Fribourg”, „Schweizerische Musikzeitung”). Artykuły ukazywały się na łamach czasopism francuskich („La Revue Musicale”), a także polskich („Muzyka”, „Muzyka Polska”, „Kwartalnik Muzyczny”). W „Kwartalniku Muzycznym” opublikowano kilka tekstów na temat analizowanego akordu chopinowskiego, sekstoli w muzyce Chopina oraz wybranych aspektów biografii kompozytora.

Bronarski bardzo szybko stał się autorytetem w kwestii dorobku muzycznego Chopina. Opublikowane przez niego w kolejnych latach opracowania (Etudes sur Chopin wydane w latach 1944–1946, Chopin et l’Italie z 1946, La musique z 1947 oraz Szkice chopinowskie z 1961) zwracały uwagę na różne aspekty twórczości kompozytora.

Był też współautorem nowej edycji wszystkich utworów Chopina. Na podstawie rękopisów i wcześniejszych wydań zespół złożony z trzech osób (Ignacy Jan Paderewski, Józef Turczyński i Ludwik Bronarski) przygotował zapisy nutowe opatrzone komentarzami i uzupełnione wykazem źródeł, co stanowiło bazę do wydania ogromnej, bo liczącej 21 tomów edycji. Ukazała się ona w latach 1949-1961 w Krakowie, pod patronatem Instytutu Fryderyka Chopina w Warszawie. Warto tu zaznaczyć, że autorom udało się zamieścić pozostające dotąd w rękopisie: Nokturn c-moll, Largo Es-dur i Cantabile B-dur. Przygotowane przez nich dzieło uznano wówczas za unikatowe i wzorcowe, nawet do dziś nie straciło ono nic ze swojej wartości i wciąż uchodzi za wiodące wśród opracowań dotyczących dorobku Chopina.

Przygotowując edycję utworów, Bronarski przeprowadził kwerendy w wielu ośrodkach. Odnalazł oryginalne zapisy kompozycji Chopina m. in. w Bibliotece Konserwatorium w Paryżu. Wiele kopii sprowadził z różnych instytucji z terenu Europy, dzięki temu chopinolodzy mogą dziś korzystać ze zbioru liczącego ponad 450 stron fotokopii, jakim dysponuje archiwum Misji w Marly.

Pianista i naukowiec

Bronarski był nie tylko badaczem dorobku Chopina. Jako wykształcony pianista popularyzował jego muzykę, koncertując w wielu miastach w Szwajcarii (Berno, Fryburg, Genewa, Neuchatel). Koncertom fortepianowym towarzyszyły prelekcje, podczas których przedstawiał biografię i twórczość Fryderyka Chopina. Równie dużo uwagi poświęcał postaci Paderewskiego. Chętnie wykonywał jego utwory, przybliżał słuchaczom sylwetkę tego wybitnego kompozytora i męża stanu. Nagrał wiele audycji radiowych poświęconych życiu oraz muzyce Chopina i Paderewskiego.

Bronarski działał aktywnie w środowisku naukowym. W 1948 roku został członkiem-korespondentem krajowym Wydziału Filozoficznego Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1950 był członkiem Komisji Muzykologicznej PAU. Należał do wielu towarzystw naukowych w kraju (np. Towarzystwo im. Fryderyka Chopina w Warszawie) i poza granicami (Association of Polish University Professors and Lecturers oraz Polish Society of Art and Sciences w Londynie i Chopin-Gesellschaft w Wiedniu).

Przez całe niemal życie łączył pracę naukową z upowszechnianiem muzyki. Miał wielu uczniów, był ceniony jako wykładowca, budził podziw swoją erudycją, zachwycał obyciem i poczuciem humoru. Warto dodać, że poza opracowaniami naukowymi publikował też teksty popularne, jak choćby Paderewski w anegdocie na łamach czasopisma „Horyzonty” (1946).

Muzyka nie była jednak jedynym obszarem zainteresowań Bronarskiego. Mieszkając przez całe niemal dorosłe życie w Szwajcarii, związany był z tamtejszym środowiskiem polskim. Szczególnie interesowały go losy szwajcarskiej Polonii. Swoje spostrzeżenia na temat życia emigrantów z Polski zawarł w opublikowanym w 1934 roku opracowaniu Wspomnienia z pracy nad robotnikami polskimi w Szwajcarii.

Współpracował z redakcją Publications encyklopedigues sur la Pologne w Genewie, pisał i tłumaczył teksty. Był zaangażowany w przygotowanie trzech tomów encyklopedii Pologne 1919-1939.

Praca zawodowa i naukowa stanowiła sens jego życia. Nie założył rodziny. Żył raczej skromnie. Obce mu było dążenie do sławy czy korzyści materialnych. Był człowiekiem głęboko religijnym, często pogrążał się w lekturze Biblii czy encyklik papieskich. W latach 30. został członkiem Towarzystwa św. Wincentego á Paulo.

Oddany patriota

Bronarski spędził w Szwajcarii całe swoje dorosłe życie, ale zawsze czuł się Polakiem i nie zmienił obywatelstwa. Mocno podkreślał swoje związki z krajem i rodzinnym Lwowem, choć nie ulegał patriotycznej egzaltacji, raczej dążył do zerwania z narodową martyrologią. Interesował się sprawami Polski i Polaków, utrzymywał ścisłe kontakty ze środowiskiem emigracji (szczególnie z Paderewskim i Władysławem Mickiewiczem). Brał aktywny udział w życiu Polonii, np. uczestniczył w manifestacji narodowej towarzyszącej pogrzebowi Sienkiewicza w Vevey w 1916 roku.

Był aktywny zawodowo do 1967 roku. Po odejściu na emeryturę działał na rzecz środowiska polskiego, co zostało docenione. W 1968 roku otrzymał dyplom za zasługi dla polskiej wspólnoty katolickiej w Szwajcarii, który wręczył mu kardynał Władysław Rubin.

Po zakończeniu pracy zawodowej dużo czasu i uwagi poświęcał gromadzonym przez lata archiwaliom. Główną część jego zbiorów stanowiły materiały będące efektem badań nad muzyką Chopina. Niezwykle cenne są jego dzienniki prowadzone od okresu studiów. Obejmują czas od 7 października 1914 do 14 maja 1937 roku. Zapisywał w nich swoje spostrzeżenia na temat wykładów, charakteryzował sylwetki profesorów. Potem notował wyniki badań nad twórczością Chopina, sporządzał zapiski dotyczące swoich doświadczeń jako interpretatora muzyki Chopina. Nie zabrakło w dziennikach refleksji na temat wydarzeń z dziejów Szwajcarii i Polski, a także uwag dotyczących życia rodziny i najbliższych przyjaciół. Doceniał życzliwość Szwajcarów, wysoko cenił ich praktyczne podejście do życia, a kraj, w którym przyszło mu żyć postrzegał jako krainę dobrobytu. Dzienniki (w sumie 61 zeszytów formatu B6 i 5 skoroszytów w Archiwum Misji Katolickiej w Marly) mają ogromną wartość dla poznania życia, dorobku zawodowego i zainteresowań Ludwika Bronarskiego. Ukazują go jako człowieka wielkiego ducha, kierującego się szczytnymi ideałami, wrażliwego na piękno.

Po śmierci brata w 1965 mieszkał samotnie w domu przy Grand Rue 55. Było to miejsce licznie odwiedzane nie tylko przez przyjaciół i uczniów profesora Bronarskiego. Panowała tam prawdziwie polska atmosfera, co podkreślały licznie zgromadzone pamiątki, obrazy i bogaty księgozbiór. Przez wielu ten dom był uważany za filię Muzeum Polskiego w Rapperswil.

Bronarski zmarł 9 listopada 1975 roku. Na uroczystość pogrzebową w katedrze we Fryburgu przybyli dawni uczniowie, liczne grono przyjaciół i miłośników muzyki. Nabożeństwo odprawił prałat Jan Frania, kierujący Polską Misją Katolicką w Szwajcarii. Bronarski spoczął w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Bourguillon (miejscowości nazywanej małą szwajcarską Częstochową) pod Fryburgiem. W przemowie nad grobem Bronarskiego Jean-Michel Hayoz, dyrektor Konserwatorium we Fryburgu podkreślił zasługi tego muzyka polskiego, adoptowanego przez Fryburg, zwracając szczególną uwagę na jego gigantyczną pracowitość.

Jego bogaty dorobek naukowy wykorzystywany jest przez kolejne pokolenia muzykologów. Na łamach fachowych czasopism drukowane są artykuły szeroko omawiające badania Bronarskiego nad muzyka Chopina. Trzeba jednak przyznać, że bardziej doceniało go środowisko szwajcarskie, w kraju jest raczej mało znany.

Bibliografia

Borucki M., W służbie muzyce. Ludwik Bronarski, pianista, muzykolog, [w:] idem, Wielcy zapomniani. Polacy, którzy zmieniali świat, Warszawa 2015.

Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995.

Encyklopedia Polskiej Emigracji i Polonii, red. K. Dopierała, t. 1, Toruń 2003.

Gołąb M., Ludwik Bronarski (1890–1975), „Chopin Studies” VI (1999).

Panter M., Postać profesora Ludwika Bronarskiego, wybitnego znawcy Fryderyka Chopina, w świetle materiałów zgromadzonych w szwajcarskim archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Marly „Polska Misja Katolicka w Marly. Wiadomości” 2009, nr 453.

Mapa