Jadwiga Michalska-Picado - pierwsza kobieta lekarka w Kostaryce

Opracowanie: dr Alicja Urbanik-Kopeć

Pionierka studiów medycznych

Jadwiga Warnia-Michalska urodziła się w 1874 roku w Noworadomsku, obecnie Radomsku. Jej rodzicami byli Józef Warnia-Michalski oraz Kamila z domu Wodziwodzka. Zwyczajne losy jej rodziny odmieniła wygrana na loterii. Część nagrody wynoszącej 20 tysięcy rubli rodzice Jadwigi postanowili przeznaczyć na edukację dzieci. Nie pominęli przy tym córek. Uzyskane środki pozwoliły Jadwidze na edukację na pensji, a następnie wyjazd do Szwajcarii na studia lekarskie w połowie lat 90. XIX wieku. Jadwiga należała do grupy polskich pionierek studiów medycznych – podobnie jak ona, w Szwajcarii studiowały wcześniej Anna Tomaszewicz-Dobrska, Teodora Krajewska czy Teresa Ciszkiewiczowa. Uniwersytety w Lozannie, Bazylei i Genewie zgodziły się na przyjmowanie studentek już na początku lat 70. XIX wieku. Szczególnie nowoczesny był Zurych, gdzie kobiety mogły studiować po uzyskaniu specjalnego pozwolenia już od 1867 roku. Uniwersytet Genewski otworzył dla kobiet wydział lekarski w 1876 roku, a Katedrą Anatomii kierował tam polski profesor Zygmunt Laskowski. W 1906 roku w Szwajcarii medycynę studiowało już 1150 cudzoziemek, większość z nich z Europy Wschodniej, głównie z ziem polskich i Rosji. Do 1900 roku medycynę na zagranicznych uczelniach ukończyło siedemnaście Polek. Jadwiga Michalska czuła więc ogromną presję na osiągnięcie sukcesu, ale jednocześnie nie była w Szwajcarii sama. Na Uniwersytecie Genewskim poznała swojego przyszłego męża, pochodzącego z Kostaryki Teodora Picado Marina. Teodoro został wysłany na studia medyczne za pieniądze ze stypendium, które ufundowało mu jego rodzinne miasto Paraíso. Wedle umowy, miał ukończyć studia i wrócić do rodzinnego miasta w Ameryce Środkowej, gdzie wówczas nie było żadnego stałego lekarza.

Założenie rodziny i praca w Kostaryce

Jadwiga i Teodoro pobrali się w 20 lipca 1898 roku. Na początku 1899 roku Teodoro skończył studia lekarskie i otrzymał dyplom, a młode małżeństwo postanowiło wyjechać do jego rodzinnej Kostaryki i zamieszkać w stolicy kraju San Jose. To właśnie tam 10 stycznia 1900 roku urodził się ich pierwszy syn, Teodoro Picado Michalski. Już w lipcu następnego roku Jadwiga zabrała rocznego syna i wyjechała z nim do Lozanny, by dokończyć studia, które przerwała po ślubie. To tam Teodoro nauczył się podstaw zarówno polskiego, jak niemieckiego i francuskiego, czyli języków, którymi władała Jadwiga. Po dwóch semestrach Jadwiga otrzymała dyplom lekarski i w sierpniu 1902 roku powróciła z małym Teodoro do Kostaryki, do San Jose. W nowej ojczyźnie zamierzała pracować jako lekarka. Potrzebowała jednak do tego nostryfikacji zagranicznego dyplomu. Po półrocznych staraniach udało jej się uzyskać akceptację kostarykańskiego Kolegium Lekarzy i Chirurgów, które przyjęło jej kandydaturę członkowską. Tym samym stała się pierwszą kobietą, której udało się tego dokonać. Członkostwo w kolegium dawało jej prawo do samodzielnego wykonywania zawodu, była więc także pierwszą kobietą praktykującą medycynę na Kostaryce. Niedługo później rodzina zdecydowała się na przeprowadzkę poza miasto, na plantację La Luisa na południu kraju. Tam też w 1905 roku urodził się drugi syn pary, Rene Picado Michalski, a do Kostaryki przyjechała w odwiedziny rodzina Jadwigi – dzieci jej młodszej siostry. W latach 1910–11 sama Jadwiga Michalska-Picado wybrała się w podróż do Europy, aby pokazać synom kraj swojego pochodzenia i poznać z krewnymi. Razem z Teodoro i Rene Jadwiga odwiedziła Paryż, Monachium, Salzburg i Wiedeń, a na ziemiach polskich między innymi Piotrków Trybunalski, gdzie mieszkała siostra i siostrzeńcy Jadwigi, Warszawę i Łódź, gdzie z kolei osiedlili się bracia Jadwigi, a na końcu Płock. Po powrocie do Kostaryki Jadwiga podjęła znowu pracę lekarki, którą wykonywała z pełnym poświęceniem do końca życia.

Sytuacja w Kostaryce

Jadwiga Michalska-Picado zapisała się w historii Kostaryki z dwóch powodów. Pierwszy jest taki, że była ona pierwszą kobietą mieszkającą w tym kraju i praktykującą medycynę, również dla ubogich, co było szczególnie potrzebne w kraju o tak dużych nierównościach społecznych. Na przełomie XIX i XX wieku Kostaryka była niewielkim krajem doświadczającym dużego wzrostu gospodarczego, utrzymującym się głównie z produkcji i eksportu dwóch kluczowych, lokalnie uprawianych produktów, czyli kawy i bananów. Oparcie ekonomii kraju na tych dwóch towarach eksportowych już od połowy dziewiętnastego wieku powodowało ogromne nierówności ekonomiczne i spowodowało nadanie Kostaryce przydomku „republiki bananowej”. Społeczeństwo składało się z bajecznie bogatych plantatorów, tak zwanych baronów kawowych i bananowych, oraz żyjących w trudnych warunkach ekonomicznych i higienicznych lokalnych pracowników plantacji. Pracownicy zatrudnieni przez United Fruit Company, amerykańską korporację zajmującą się eksportem bananów i innych owoców tropikalnych, czy w kompanii kolejowej obsługującej transport surowców do portów, byli najlepiej wykształceni i zarabiali najwięcej. Często także pochodzili spoza Kostaryki, w tym głównie ze Stanów Zjednoczonych. Lokalna ludność pozostawała zaś biedna i pozbawiona dostępu do takich zdobyczy cywilizacji jak bieżąca woda, co powodowało wiele chorób. Podobnie działo się w innych krajach regionu, jak na przykład w Gwatemali i Hondurasie.

Pomoc najuboższym

Jadwiga Michalska-Picado pracowała właśnie z tymi najbiedniejszymi ludźmi, oferując im tak potrzebną pomoc medyczną. Podobnie jak wiele lekarek pionierek w Ameryce Południowej Michalska-Picado zajmowała się pracą z kobietami i dziećmi, specjalizując się w ginekologii i pediatrii, a także chirurgii ogólnej. Jadwiga Michalska-Picado wykonała ogromną pracę w fundacji La Gota de Leche (Kropla Mleka), która uczyła matki, jak dobrze i zdrowo karmić noworodki, szczególnie piersią. Była lekarką wolontariuszką i razem z mężem organizowała opiekę zdrowotną nad dziećmi w Kostaryce. Podobnie pracowała w Meksyku inna polska lekarka, Irena Mietkiewicz Bock de Varez, specjalizująca się w opiece nad najbiedniejszymi. Mietkiewicz pisała o sobie: „Jestem Meksykanką ze świadomego wyboru, w którym dużą rolę odegrał mój zawód. Mam dużą satysfakcję, że mogłam przez pół wieku przynosić ulgę w chorobach i nieszczęściach najbiedniejszym ludziom tego kraju, który pokochałam jak drugą moją ojczyznę”. Z kolei w Gwatemali badania nad dyfterytem, durem plamistym i durem afrykańskim, dotykającym zwykle najuboższych, prowadziła inna lekarka polskiego pochodzenia, bakteriolożka Helena Sparrow von Kügelgen, wyjeżdzająca na misje z Instytut Pasteura. Jadwiga Michalska-Picado zdecydowała się na roztoczenie opieki lekarskiej nad najuboższą częścią ludności kraju i wspomożenie administracji kraju w sytuacji nierównego dostępu do opieki medycznej. W Kostaryce znana była ze swojej pracy, również charytatywnej. Jak pisze o niej Maria Parandowska: „Przez długie lata utrzymywała się w Kostaryce legenda o lekarce Polce, która wędrowała po ubogich wioskach, niosąc pomoc najbiedniejszym chorym. Toteż ludzie przypisywali jej wręcz nadprzyrodzone siły”. Na zdjęciu w kontuszu widnieje podpisana jako „Doctora Jadwisia (!) Michalski de Picado”, i właśnie pod imieniem „Jadwisia” znana była w Kostaryce. Wedle wspomnień polskiego ambasadora Jana Drohojowskiego w trakcie prezydentury jej syna Teodora właśnie to zdjęcie matki wisiało na ścianie jego gabinetu.

Zasłużona matka i zapisani w dziejach Kostaryki synowie

Drugi powodem, dla którego Jadwiga Michalska-Picado jest istotną postacią dla historii Kostaryki, stanowią dokonania jej synów. Starszy syn Michalskiej-Picado, Teodoro, został prezydentem Kostaryki, a młodszy, Rene, ministrem spraw wewnętrznych w rządzie brata. Teodoro Picado Michalski był wszechstronnie wykształcony, rodzice zadbali o to, by skończył studia prawnicze. Przez jakiś czas pracował jako prawnik dla United Fruit Company. W 1926 roku ożenił się z Mercedes Larą Fernandez, a w 1929 roku odwiedził po raz kolejny (po pierwszej wizycie z matką w 1910 roku) Polskę, tym razem w charakterze służbowym. Został bowiem wysłany na Sesję Międzynarodowego Instytutu Statystycznego w Warszawie. Później odwiedził z rodziną Łódź, by wziąć udział w pogrzebie najstarszego brata matki, Józefa Michalskiego. Warto wspomnieć, że Józef Michalski był, za sprawą więzi z rodziną Picado, honorowym konsulem Kostaryki w Polsce. W latach 30. Teodoro Picado Michalski został posłem do kostarykańskiego parlamentu, a od 1937 roku wykładał też m.in. prawo cywilne w Szkole Prawa, która następnie w 1940 roku przekształciła się w Wydział Prawa Uniwersytetu Kostaryki. W 1944 roku wygrał wybory prezydenckie, kandydując z ramienia Bloque de la Victoria – koalicji wyborczej utworzonej przez partię liberalną, której przewodził, i partię komunistyczną. W 1948 roku w Kostaryce wybuchła wojna domowa związana z zarzutami wobec sfałszowania wyborów przez rząd. Następcą Picado Michalskiego został José Figueres Ferrer, przywódca jednej z opozycyjnych partii, a następnie przywódca junty wojskowej sprawującej władzę. W okresie junty Teodoro Picado Michalski uciekł z Kostaryki i do końca życia mieszkał w Nikaragui. Po jego śmierci w 1960 roku w Kostaryce ogłoszono żałobę narodową. Obaj, Teodoro i Rene, porozumiewali się w języku polskim, a Teodoro, wedle wspomnień polskiego ambasadora Jana Drohojowskiego, nawet w stopniu płynnym.

Jadwiga Michalska-Picado zmarła na atak serca 18 lutego 1935 roku w San Jose w swoim gabinecie lekarskim w trakcie przyjmowania pacjenta. Przetrwała w pamięci Kostarykańczyków jako pionierka medycyny i lekarka, która otoczyła opieką najbiedniejszych mieszkańców tego niewielkiego państwa.

Bibliografia

Michalski D. J., Polski prezydent Kostaryki: Teodoro Picado Michalski, z portalu histmag.org

Paradowska M., Polacy w Meksyku i Ameryce Środkowej, Wrocław 1985.

Mapa