Ernest Malinowski - inżynier, bohater narodowy Peru

Opracowanie: dr Danuta Bartkowiak

Ernest Adam Malinowski urodził się 5 stycznia 1818 roku w Sewerynach na Wołyniu jako trzecie dziecko Jakuba i Anny ze Świejkowskich Malinowskiej. Naukę rozpoczął w słynnym Liceum Krzemienieckim, ale przerwał ją w 1830 roku ze względu na wybuch powstania listopadowego. W powstaniu wzięli bezpośredni udział jego ojciec Jakub (poseł na sejm powstańczy) i starszy brat Rudolf (adiutant generała Henryka Dembińskiego). Uciekając przed prześladowaniami, rodzina Malinowskich opuściła swoje majątki na Podolu i Wołyniu, a Jakub wraz z synami: Rudolfem i Ernestem, emigrował do Paryża.

Gdy tylko pojawiła się taka możliwość, Ernest kontynuował naukę w Lycée Louis le Grand, a następnie, podobnie jak Rudolf, studiował w słynnej École Polytechnique i École des Ponts et Chaussées (obaj zyskali opinię bardzo dobrych studentów). Do 1852 roku pracował w Algierii i Francji, a następnie podpisał kontrakt z przedstawicielem rządu peruwiańskiego i wyjechał do tego kraju.

Zatrudniony na stanowisku inżyniera rządowego pracował przez pierwsze lata przy budowie lub renowacji różnych obiektów użyteczności publicznej, między innymi Casa de Moneda (mennicy), a także zaprojektował i nadzorował prace przy brukowaniu ulic i placów w Arequipie. Ustalił także wzorzec tak zwanego złotego etalonu, czyli ilości złotego kruszcu zawartego w monecie. Wraz z francuskim inżynierem Emilem Chevalierem opracował statut Cuerpo de Ingenieros y Arquitectos del Estado, czyli Korpusu Inżynierów i Architektów Rządowych. Prowadził również wykłady w szkołach w Limie i Arequipie, a wkrótce rozpoczął prace nad projektami kolei na peruwiańskim wybrzeżu.

W 1866 roku, wezwany do Limy przez ówczesnego ministra wojny José Galveza (prywatnie swojego przyjaciela), zajął się fortyfikowaniem portu Callao, ponieważ istniała wówczas realna groźba otwartego konfliktu z Hiszpanią. Ernest Malinowski wraz z dwoma inżynierami – Peruwiańczykiem Felipe Arancibią oraz Kolumbijczykiem Cornelio Bordą – opracował plany umocnień, wykorzystując przy tym istniejącą linię kolejową Callao–Lima i sprowadzone naprędce ze Stanów Zjednoczonych działa dalekiego zasięgu. Gdy wszystko już było gotowe, wierny dewizie „za wolność naszą i waszą” osobiście wziął udział w walkach w twierdzy Santa Rosa. Udział w fortyfikowaniu portu Callao oraz uczestnictwo w bitwie zupełnie odmieniły plany życiowe polskiego inżyniera. Uznany za bohatera narodowego Peru i odznaczony za odwagę nie musiał już podpisywać kolejnego kontraktu, by pozostać w tym kraju i kontynuować działalność.

W kolejnych latach pracował przy projektach nowych linii kolejowych: Pisco–Ica, Chimbote–Huaraz, Pacasmayo–Guadalupe, Pacasmayo–Cajamarca. W 1870 roku zaangażował się w realizację projektu kolei transandyjskiej, której budowę finansował Amerykanin Henry Meiggs, przy udziale rządu peruwiańskiego. Było to przedsięwzięcie wymagające tytanicznej wręcz pracy. O kolei transandyjskiej było w świecie coraz głośniej – nie tylko dlatego, że wspinała się na dotąd nieosiągalne wysokości (blisko 5 tysięcy metrów n.p.m.), ale także dlatego, że stanowiła cud ówczesnej technologii. Aby ją poprowadzić, wykuwano półki w litej skale, nasypy formowano z piasku przywożonego z wybrzeża, przerzucano mosty przez bezdenne przepaście, a także kuto tunele. Ogółem powstały 63, w tym najdłuższy, zwany La Galera, przebity na wysokości 4768 metrów n.p.m. Najsłynniejszy most kolejowy, Verrugas, znajdujący się 84 kilometry od Limy, ma 218 metrów długości i 80 metrów wysokości. W trakcie budowy, a potem eksploatacji kolei transandyjskiej współpracowano z inżynierami oraz firmami amerykańskimi, angielskimi i francuskimi, w tym z przedsiębiorstwem Gustave’a Eiffla.

W 1874 roku nad przedsięwzięciem zaciążyło widmo krachu gospodarczego. Nowy prezydent Peru, Manuel Pardo, mimo osobistej sympatii dla Malinowskiego i zrozumienia dla potrzeby budowy linii kolejowych, musiał ostatecznie wstrzymać jego finansowanie. Aby uratować inwestycję, starano się nie przerywać prac i zredukować wszystkie nadprogramowe wydatki. Pensje przestali pobierać zarówno Henry Meiggs, jak i Ernest Malinowski. Ostatecznie Amerykanin zdecydował się sfinansować budowę samodzielnie, już bez udziału Peruwiańczyków. Jednak mimo takiego poświęcenia, Ferrocarril Central Trasandino (jak nazywano tę kolej) udało się za jego życia doprowadzić zaledwie do miejscowości Chicla (141 kilometrów), do najwyżej położonego wówczas punktu kolejowego na świecie – Ticlio (4818 metrów n.p.m.). Odcinek ten oddano do eksploatacji w 1878 roku. Niestety, Meiggs już nie dożył tej chwili – zmarł 30 września 1877 roku.

Sześć miesięcy po wybuchu konfliktu o saletrę z Chile, Ernest Malinowski wyemigrował w 1880 roku z Peru do sąsiedniego Ekwadoru, gdzie zatrudnił się przy projekcje kolei Guayaquil–Quito. Po powrocie w 1886 roku zaczął od nowa projektować peruwiańskie szlaki komunikacyjne, a zatrudniony przez spółkę Peruvian Corporation powrócił także do pracy przy remontach i dalszej budowie kolei transandyjskiej.

Wkrótce też zaczął udzielać się naukowo w nowo powstałej instytucji Sociedad Geografia de Lima, gdzie został członkiem komitetu redakcyjnego, który przyczynił się do opublikowania wielotomowego dzieła Antonio Raimondiego El Perú, które po dziś dzień pozostaje podstawowym kompendium dla wszystkich biologów i geografów zajmujących się badaniami tego regionu. Nauką interesował się do końca życia i wspierał ją, ofiarowując między innymi książki i urządzenia laboratoryjne Escuela de Ingenieros Civiles y de Minas, szkole założonej w Limie przez Edwarda Habicha. Gdy ten wyjechał do Europy, Malinowski zastępował go przez rok na stanowisku dyrektora. Możliwe jest także, że wykładał przez pewien czas na Uniwersytecie Świętego Marka.

Kolejną instytucją, z którą się związał, była Sociedad de Beneficiencia Pública. W ramach działalności w tej szacownej instytucji Malinowski dbał o jej finanse i jako inspektor wizytował hacjendy oddane jako darowizny pod jej zarząd. Opiniował także projekty Hospital Dos de Mayo oraz szpitala psychiatrycznego w Limie.

Ernest Malinowski zawsze podkreślał, że jest Polakiem. Na wielu jego projektach obok nazwiska figuruje dopisek: „Pologne/Polonia”. W realizacji misji i badań naukowych pomagał rodakom: Konstantemu Jelskiemu i Józefowi Siemiradzkiemu. Przyczynił się również do przyjazdu niektórych z nich do Ameryki Południowej. Grupę, która później zapisała się w historii Peru jako „słynni polscy inżynierowie”, tworzyli: Edward Habich, Władysław Folkierski, Aleksander Miecznikowski, Aleksander Babiński, Ksawery Wakulski, Tadeusz Stryjeński.

Pod koniec życia Malinowski chorował na serce, do czego prawdopodobnie przyczyniła się w dużej mierze praca w wysokich Andach. Zmarł nad ranem 2 marca 1899 roku, na zawał serca. Pochowano go następnego dnia na cmentarzu Presbitero Maestro i właśnie ta data figuruje na obelisku, który rok później ufundował prezydent José Pardo y Barreda. Na wieczny spoczynek odprowadzały Malinowskiego rzesze przyjaciół, przedstawiciele peruwiańskich elit politycznych i naukowych oraz studenci.

Opracowała:

dr Danuta Bartkowiak na podstawie naukowych badań własnych przeprowadzonych w Polsce, Peru, Francji i Hiszpanii.