Numa J. Łepkowski - powstaniec listopadowy, emigrant do Ameryki, wybitny gitarzysta, kompozytor i nauczyciel gry w Nowym Jorku

Opracowanie: dr Adam Cedro

Początki środowiska polonijnego w Stanach Zjednoczonych

W schyłkowej fazie powstania listopadowego, poirytowani nieudaną wyprawą Józefa Zaliwskiego, w Münchengratzu spotkali się we wrześniu 1833 roku moskiewski car, austriacki cesarz i król pruski, aby ustalić zasady współdziałania w ostatecznym rozprawieniu się z tlącym się jeszcze tu i ówdzie ruchem powstańczym. Wtedy właśnie podjęto decyzję o deportacji do Stanów dużej grupy polskich weteranów, głównie mieszkańców Podola i Wołynia, aby nie stanowili oni zarzewia kolejnych niepokojów. Byli oni najpierw więzieni w Brnie, następnie pieszo dotarli nad Adriatyk, do Triestu. Tutaj w cytadeli, siedząc razem z pospolitymi przestępcami, spędzili kolejne trzy miesiące – od połowy sierpnia do 22 listopada 1833 roku. Następnie wszyscy zostali pod strażą zaokrętowani na dwie fregaty: „Hebe” (141 Polaków) i „Guerriera” (93 osoby) i ruszyli w podróż najpierw do Gibraltaru (niemal siedemdziesiąt dni), a w połowie lutego przez ocean (kolejne sześć tygodni). Do Nowego Jorku dotarli 28 marca 1834 roku. Jeszcze przed zejściem na ląd powołali „Komitet Polski” – pierwszą organizację polonijną w Stanach. W początkach swego pobytu powstańcy zostali otoczeni życzliwą opieką ze strony społeczeństwa amerykańskiego, w kolejnych miastach powoływano komitety pomocy, m.in. w Filadelfii. To właśnie ta grupa zapoczątkowała zbiorową emigrację polityczną do Stanów Zjednoczonych i tworzyła zręby środowiska polonijnego za oceanem.

Jednym z deportowanych w tym transporcie do Ameryki powstańców był Numa J. Łepkowski. Skąpe informacje w słownikach biograficznych emigracji ujawniają, że mieszkał w Nowym Jorku, pochodził z Wołynia, był nauczycielem muzyki. Powstańczą kampanię zakończył ze stopniem porucznika. Numa Łepkowski początkowo angażował się w działanie „Komitetu Polskiego”. Po jego rozwiązaniu, w roku 1842 został współzałożycielem nowej organizacji, „Towarzystwa Polskiego w Ameryce”. Był nawet jednym z jego komisarzy. W niedokończonym słowniku Aleksandra Janty-Połczyńskiego A history of nineteenth century American-Polish music with annotated bibliography and illustrations wymienione są dwie kompozycje Łepkowskiego na gitarę wydane w postaci nut: „La Valse D’Adieu” (1841), dedykowany przyjacielowi Thomasowi J. Bowersowi, oraz „Two Duetts” – „Waltz” i „La Mazurka” (1840), dedykowane Ansonowi G. Phelsowi Juniorowi. Znaleźć też można wzmianki o jego działalności koncertowej. Z kolejnych źródeł dostępnych w amerykańskich archiwach możemy poznać kilka adresów zamieszkania muzyka, a także dowiedzieć się nieco o jego aktywnościach towarzyskich.

Polistopadowi emigranci imali różnych zajęć. Często nie mieli pełnego wykształcenia i zawodu. Osoby z domów szlacheckich uczyły zazwyczaj francuskiego lub muzyki, wiodąc skromne życie. Los Numy Łepkowskiego potoczył się jednak inaczej, skoro kilkadziesiąt lat później, w dodatku „Podarek dla dobrych prenumeratorów” do wydawanego w Filadelfii polskiego czasopisma „Patryota” z 1891 roku natrafiamy na podobiznę Numy hr. Łepkowskiego (muzyka) wśród znamienitych postaci związanych z Ameryką.

O pozycji społecznej Łepkowskiego świadczą także nekrologi, które ukazały się w amerykańskiej, a nawet nowozelandzkiej prasie po jego śmierci 28 maja roku 1887. Niemal identyczne nekrologi można znaleźć w innych gazetach: „The Auburn Bulletin”, May 31, 1887, „The Otsego Farmer”, 4 czerwca 1887, s. 8, „Sioux Valley News” z 28.07.1887, „Holley NY Standard” z 1887 roku (strona bez daty dziennej) oraz „The Saline County Journal”, 1 września 1887, s. 4 czy „New Zealand Tablet” 21 października 1887 roku, s. 7. W związku z brakiem innych źródeł, w oparciu o dane z nekrologów trzeba uznać, że Numa Łepkowski urodził się w okolicach 1805 roku.

Numa Łepkowski – potwierdzone fakty

Numa J. Łepkowski musiał być gitarzystą i nauczycielem gry na tym instrumencie najwyższej klasy, dlatego czas przywrócić mu należne miejsce w historii polskiej kultury. Dowodem na rangę jego talentu i umiejętności jest 111 (!) ogłoszeń w fachowym czasopiśmie muzycznym „Music Trade Review” z lat 1882-1889, w których producent jednych z najlepszych gitar na świecie (chodzi o do dziś istniejącą markę „Martin”) wykorzystuje nazwisko m.in. polskiego gitarzysty do reklamowania swoich instrumentów.

W Spisie ważniejszych miejscowości w powiecie Starokonstantynowskim na Wołyniu, odnajdujemy drzewo genealogiczne, które pokazuje, że Numa J. Łepkowski był synem Jana, chorążego starokonstantynowskiego i Antoniny z d. Zawadzkiej. Przed nim urodziło się dwóch braci: Kalikst (ok. 1802) i Honory (ok. 1804). Dlatego ustalony na podstawie amerykańskich nekrologów rok urodzenia muzyka (ok. 1805) jest jak najbardziej do przyjęcia. Później pojawiły się jeszcze cztery siostry: Leokadia, Otylda, Kasylda i Germanika. Pierwsza litera drugiego imienia Numy to najprawdopodobniej skrót imienia ojca, Jana.  Dziadkiem muzyka był Dominik Wiktor Łepkowski, pan na Lewkowicach, cześnik wieluński, chorąży halicki i podstoli kijowski. Jego młodszym bratem był Józef Michał Łepkowski, podstoli nowogródzki, później kijowski, pan na Łahodyńcach. Tego z kolei wnukiem po synu Józefie był również Numa, stąd możliwość pewnych nieporozumień. Wnukami Józefa Michała po synu Ignacym na Popowcach, ożenionym z Magdaleną Spendowską, byli znani działacze spiskowi i współpracownicy Szymona Konarskiego: Leonard Łepkowski (1808-1838) – jeden z najzdolniejszych uczniów Liceum Krzemienieckiego, twórca Towarzystwa Filodemicznego, aresztowany i zmarły w twierdzy w Kijowie, oraz Edward Łepkowski (nie uwzględniony co prawda w przytoczonym wykresie) – zesłany do Astrachania, gdzie zmarł w 1841 roku. Numa Łepkowski, o czym mówią nekrologi, był rzeczywiście ostatnim potomkiem tej gałęzi zacnego rodu.

Numa Łepkowski przyjaźnił się z innym deportowanym w tym samym transporcie powstańcem, Augustem Antonim Jakubowskim, synem Antoniego Malczewskiego, autora Marii. Jakubowski napisał Rememberance of Polish Exile, pierwszą w języku angielskim i kilkakrotnie wznawianą zwięzłą historię Polski i polskiej kultury, niezwykle popularną w tamtym czasie za oceanem. Był nauczycielem francuskiego w Northampton, życie zakończył samobójstwem. Łepkowski miał przechowywać pozostałe po nim rękopisy i wiersze.

Spotkanie z Cyprianem Norwidem

W czasie amerykańskiego etapu swojej biografii spotkał się z nowojorskim gitarzystą Cyprian Norwid, a nawet podarował mu swój niezwykle cenny egzemplarz Boskiej komedii, wpisując dedykację: „N. Łepkowskiemu na pamiątkę 1854 w Ameryce. C. Norwid”. Na stronie tytułowej możemy zobaczyć odciśnięty rodowy herb Norwida Topór. Książka przechowywana jest w dziale zbiorów specjalnych uniwersytetu w Illinois.

Kiedy dwadzieścia lat po wylądowaniu deportowanych z Triestu Norwid spotkał się w Nowym Jorku z Numą Łepkowskim, z pewnością był to już człowiek o ustalonej pozycji społecznej, na stałe zamieszkały w Nowym Jorku, radzący sobie życiu i mający kontakty z wielkimi tamtejszego świata. Może przybyły z Europy poeta prosił go o protekcję w znalezieniu zatrudnienia? Może ofiarowaniem Boskiej Komedii dziękował za okazaną pomoc? A może po prostu swym wyjątkowym darem Norwid chciał uhonorować bliskiego mu z jakichś względów, nieco starszego i powszechnie szanowanego Polaka, powstańca i emigranta, ostatniego potomka zacnego rodu?

Bibliografia

Cedro A., Numa Łepkowski i historia nieznanej dedykacji Norwida, „Studia Norwidiana” 29: 2011, s. 135-156.

Janta-Połczyński A., A history of nineteenth century American-Polish music with annotated bibliography and illustrations, New York 1982.

Kompendium biograficzno-informacyjne Wielkiej Emigracji 1831-1900. Na podstawie spisów, sprawozdań emigracyjnych, nekrologów prasowych, prac o nekropoliach, wspomnień itp., oprac. Zbigniew Sudolski, Warszawa, 2011.

Krosnowski Tabasz [Adolf], Almanach Historique ou Souvenir de l’Emigration Polonaise, Paris 1846.

Łepkowski Leonard, hasło w Polskim Słowniku Biograficznym.

Spis ważniejszych miejscowości w powiecie Starokonstantynowskim na Wołyniu, Stary Konstantynów 1910, zwłaszcza s. 217-221.

Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny. Warszawa 1998, s. 346.

Życiorysy uczestników Powstania Listopadowego: zebrane na pamiątkę obchodu jubileuszowego pięćdziesięcioletniej rocznicy tego powstania przez Hieronima Kunaszowskiego, Wydawnictwo Komitetu Jubileuszowego we Lwowie, Lwów 1880.

Netografia:

 (http://nonsolusblog.wordpress.com/2010/08/05/cyprian-norwids-copy-of-dantes-divina-commedia/).

Polacy w Ameryce. Ze zbiorów Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej. http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=5977&from=pubindex&dirids=4&lp=1124]