Granice bezpieczeństwa – bezpieczeństwo granic. Seminarium Instytutu De Republica we Włodawie

Ubiegłoroczne wydarzenia, które miały miejsce na polsko-białoruskiej granicy, wojna w Ukrainie i związana z nią fala uchodźcza to tylko dwa z wielu powodów, dla których Instytut De Republica zorganizował  we Włodawie seminarium naukowe poświęcone ogólnie pojętemu bezpieczeństwu. Naukowcy oraz praktycy debatowali między innymi nad prawnymi, politycznymi a także ekonomicznymi zagadnieniami związanymi z kryzysem na wschodniej granicy naszego państwa. Celem spotkania było połączenie analizy prawnej oraz politologicznej z praktycznymi doświadczeniami administracji rządowej oraz samorządowej, a także służb mundurowych zaangażowanych w działania w obszarze przygranicznym. 

– Spotykamy się dzisiaj w wyjątkowym miejscu, we Włodawie – mieście trzech kultur, które znajduje się na styku granic Polski, Ukrainy oraz Białorusi – powiedział dr Artur Trubalski, członek Rady Naukowej Instytutu De Republica, zwracając się do zgromadzonych gości, prelegentów oraz inicjatorów spotkania, wśród których znalazła się między innymi Poseł na Sejm RP, pani Monika Pawłowska. W krótkich słowach skierowanych do słuchaczy wskazała, że powinniśmy dbać zarówno o bezpieczeństwo wewnętrzne Polski, jak i międzynarodowe: – Żyjemy w wolnym kraju, ale nie jesteśmy wyspą – wskazała. – Bez poczucia bezpieczeństwa, jako ludzie, nie jesteśmy w stanie funkcjonować (…). Znajdujemy się w momencie, kiedy to bezpieczeństwo jest wyjątkowo ważne. Kiedy zdaliśmy sobie sprawę, że spokój i pewność bezpieczeństwa międzynarodowego nie są nam dane raz na zawsze.

W pierwszej części seminarium omówiono między innymi kwestie zawłaszczania pogranicza. Problem zwalczania sowieckiej dywersji i szpiegostwa przez Korpus Ochrony Pogranicza w latach 1924-1939 omówił mjr dr Artur Ochał ze Straży Granicznej Rzeczypospolitej Polskiej, zaś kwestii krymskiej i tak zwanym „Krymczanom” przyjrzał się dr hab. Ryszard Michalak, prof. ucz. z Uniwersytetu Zielonogórskiego. Dr hab. Monika Trojanowska-Strzęboszewska, prof. ucz. omówiła funkcje i znaczenia współczesnych granic. Wskazała przy tym, że  – granice są podstawową instytucją życia społecznego i towarzyszą ludzkości od jej zarania. Z każdą epoką odsłaniają swoje nowe oblicza, przeobrażają swoje przymioty i pełnione funkcje. Obecnie, już od kilku dekad, prowadzona jest ożywiona dyskusja nad cechami współczesnych granic oraz ich znaczeniami w życiu państw i społeczeństw. Ma ona szczególne znaczenie w Europie, która przeszła trzydzieści lat temu gruntowną rewizję granic międzypaństwowych, a następnie w kolejnych dekadach doświadcza – pod wpływem procesów integracji, globalizacji i nacjonalizacji polityki – zintensyfikowanych procesów zmian funkcji granic międzypaństwowych.

Druga część spotkania była poświęcona ogólnie pojętym mediom. Dr Witold Repetowicz z Defence 24 odniósł się w wystąpieniu do ubiegłorocznego kryzysu na granicy polsko-białoruskiej. Wygłosił referat, w którym poruszył kwestię wojny informacyjnej jako elementu weponizacji migracji na granicy. Wskazał w nim między innymi na aspekt akceptacji pojęcia broni demograficznej, w tym strumienia migracyjnego, jako narzędzia w ataku hybrydowym. – Jedną z form broni demograficznej jest weponizacja migracji tj. użycie strumienia migracyjnego jako broni. Z definicji broni wynika przy tym, ze jej celem jest destrukcja, niemniej niekoniecznie musi chodzić o destrukcję w klasycznym rozumieniu. W ataku o charakterze hybrydowym destrukcji może ulegać zdolność prawidłowej percepcji, obieg informacyjny, międzynarodowa wiarygodność zaatakowanego państwa czy też relacje między obywatelami a instytucjami państwowymi. Wszystkie te elementy były widoczne w czasie rozpoczętego latem 2021 roku ataku strumieniem migracyjnym, dokonanego przez Białoruś na Polskę – zauważył. Jako integralną część takiego ataku wyróżnił działania o charakterze psychologiczno-informacyjnym, w szczególności świadomą dezinformację, oddziaływanie kognitywne (emocjonalne) oraz nieświadome wpisywanie się w cele strony atakującej poprzez dezinformację. – Rezonansem działań strony atakującej była propaganda i dezinformacja szerzona przez niektóre media polskie, a także organizacje pozarządowe. Wpisywała się w to również próba podważania istniejącego aparatu pojęciowego i zastępowania go alternatywnym, w tym m.in. zamazywanie różnic między uchodźcą a migrantem oraz kwestionowanie pojęcia „nielegalny imigrant” – dodał.

Do odpowiedzialności mediów w kontekście konfliktów hybrydowych odniósł się dr Piotr Ślusarczyk, który przybliżył uczestnikom narrację medialną dotyczącą konfliktu na granicy polsko-białoruskiej (tzw. operacja „Śluza”). –  Strona białoruska posłużyła się nie tylko dezinformacją, ale także wykreowała sytuację, którą wpisuje się w kategorie perwersyjnej przemocy moralnej (szantaż emocjonalny, wzbudzanie poczucia winy, wykorzystywanie odruchów moralnych przeciwko ofierze). Dziennikarze w tym konflikcie mieli odegrać kluczową rolę, stając się narzędziem nacisku na organa państwowe tak, by państwo polskie, godząc się na masową i sterowaną migrację, straciło kontrolę nad przepływem ludności przez granicę zewnętrzną UE – zauważył. Według Ślusarczyka, nierozpoznanie lub zlekceważenie tych mechanizmów przez poszczególne redakcje doprowadziło do wynaturzenia debaty publicznej: – przedmiotem krytyki stała się nie tyle polityka Rządu, co instytucje państwa odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa (Straż Graniczna). To właśnie podważenie zaufania do służb i uderzenie w wizerunek państwa stanowi jeden z celów wrogiej wobec RP działalności takich podmiotów jak Rosja czy Białoruś – skonstatował.

Do pojęcia propagandy w kontekście kryzysu migracyjnego ubiegłego roku odniósł się również dr Andrzej Szabaciuk z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W swoim wystąpieniu przedstawił główne założenia białoruskiej narracji propagandowej po 2020 roku odnośnie sytuacji na granicy polsko-białoruskiej oraz sąsiedztwa Białorusi i Polski. Przybliżył podstawowe nurty obecne w białoruskich mediach i wypowiedziach czołowych białoruskich polityków, na czele z samozwańczym prezydentem Alaksandrem Łukaszenką.

Rejestracja seminarium „Granice bezpieczeństwa – bezpieczeństwo granic” zorganizowanego przez Instytut De Republica , dzięki uprzejmości Urzędu Miejskiego we Włodawie, jest dostępna na kanale YOUTUBE.