26 września 2022

Nadzór nad spółkami Skarbu Państwa

O wyzwaniach i potrzebach w kontekście nadzoru nad spółkami Skarbu Państwa w świetle reformy nadzoru właścicielskiego debatowali prelegenci, którzy wzięli udział w konferencji zorganizowanej przez Instytut De Republica w dniach 21-23 września bieżącego roku. Spotkanie było okazją do omówienia dobrych praktyk, najważniejszych standardów oraz nowych przepisów i orzeczeń, jakie pojawiły się w ostatnim czasie w związku ze zmianą prawa.

Nadzór nad spółkami Skarbu Państwa

Reforma Kodeksu Spółek Handlowych, wiążące polecenia spółki dominującej a odpowiedzialność odszkodowawcza organów zarządzających, zasadność istnienia instytucji doradcy Rady Nadzorczej, odpowiedzialność karna za wadliwy nadzór nad spółkami Skarbu Państwa oraz skuteczność modelu nadzoru właścicielskiego wobec spółek skarbu państwa posiadających rozbudowane grupy kapitałowe to tylko z niektórych tematów, które zostały podjęte w trakcie trwającej trzy dni konferencji naukowej. – Zagadnienia związane z szeroko rozumianym ładem korporacyjnym w spółkach z udziałem Skarbu Państwa mają istotne znaczenie z uwagi na konieczność zapewnienia odpowiedniego poziomu kontroli oraz zarządzania w tych podmiotach. Chodzi tu także o zapewnienie mechanizmu wyłaniania profesjonalnej kadry do zasiadania w organach tych spółek – wskazał dr Artur Trubalski, członek Rady Naukowej Instytutu De Republica, który przyjrzał się zasadom zarządzania mieniem państwowym. Według niego, zawierają one istotne regulacje prawne, mające na celu optymalizację procesów zarządzania i kontroli w obszarze spółek z udziałem Skarbu Państwa. Dr Trubalski wskazał, że zaproponowane w analizowanej ustawie rozwiązania, należy ocenić pozytywnie. Wymagają one jednak stałego przeglądu pod kątem ich udoskonalenia, a także wprowadzenia nowych regulacji, dodał.

Prawną perspektywę w kontekście obowiązków spółek publicznych przedstawił dr Piotr Mierzwa, członek Rady Naukowej Instytutu De Republica. W swoim wystąpieniu położył nacisk na podstawowe aspekty prawne związane z funkcjonowaniem tzw. spółek publicznych: – Spółką publiczną może być spółka akcyjna lub spółka komandytowo-akcyjna. Z uwagi na szczególny charakter spółki (m.in. brak formy dokumentu akcji), prowadzenie jej wiąże się z posiadaniem całej gamy obowiązków informacyjno-kontrolnych. Mowa tu w szczególności o niezwłocznym przekazywaniu informacji dotyczących nabycia lub posiadania znaczącego pakietu akcji, równocześnie: do ogólnej, publicznej wiadomości, Komisji Nadzoru Finansowego oraz podmiotowi prowadzącemu rynek regulowany. Dr Mierzwa podkreślił również, że upublicznianie akcji jest określonym wymogami prawa, skomplikowanym procesem. Według niego, funkcjonowanie w obrocie jako spółka publiczna, może przynieść jednak z czasem wymierne korzyści, takie jak wiarygodność rynkowa, wzrosty ekonomiczne, pozyskiwanie kapitału na rozwój przedsiębiorstwa lub dalsze inwestycje na preferencyjnych warunkach.  

Ewolucji regulacji grup spółek w prawie prywatnym i publicznym przyjrzał się z kolei dr hab. Mirosław Pawełczyk, prof. ucz. z Uniwersytetu Śląskiego: – W dobie wielkich holdingów prywatnych, rolą legislatora jest zbudowanie systemu, który umożliwi sprawny rozwój także spółkom państwowym lub komunalnym. Nowe przepisy prawa holdingowego koncentrują się na kluczowej kategorii prawnej, jaką jest „interes grupy spółek”. (…) Nowelizacja przedstawia m.in. wizję zarządzania mieniem państwowym w nowym świetle – świadomego i racjonalnego nadzoru opartego o skuteczne instrumenty, pozwalające sprawnie regulować relacje między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi. Według profesora Pawełczyka, powyższe rozwiązanie ma prowadzić do opracowania nowoczesnej polityki właścicielskiej w oparciu o skuteczne struktury, finalnie zmierzając do długoterminowego wzrostu wartości majątku narodowego.

W panelu poświęconym reformie kodeksu Spółek Handlowych, prelekcję na temat standardów staranności członków organów spółek i zasady business judgement rule wygłosiła dr hab. Dominika Wajda z Uniwersytetu Warszawskiego. Odniosła się w niej między innymi do wchodzącej w życie 13 października b.r. nowelizacji kodeksu spółek handlowych, która przesądza stosowanie w odniesieniu do wszystkich spółek kapitałowych wskazanej wyżej doktryny: – Ustawodawca kończy w ten sposób istniejące w dotychczasowym orzecznictwie spory sądowe, co do możności powoływania się na uzasadnione ryzyko gospodarcze jako przesłankę oceny trafności podjętej decyzji przez zarządców spółek. Doktryna business judgment rule kładzie nacisk na prawidłowość procesu decyzyjnego z momentu podejmowania danej decyzji, a nie późniejszą ocenę (post factum) tejże decyzji. Będzie więc ona miała istotne znaczenia w toczących się postępowaniach sądowych, w których spółka dochodzić będzie odszkodowania od zazwyczaj byłych już menedżerów w związku z zaistniałymi skutkami podjętej w przeszłości decyzji.

Interesujące zagadnienia podjęli w swoich wystąpieniach dr hab. Tomasz Bojar-Fijałkowski, który dokonał analizy modelu nadzoru właścicielskiego oraz wykonywania praw z akcji lub udziałów w służbie środowisku, dr Dominik Borek analizujący kwestię nadzoru właścicielskiego w sferze turystyki oraz dr Mateusz Dróżdż, który rozpatrywał narzędzia nadzorcze w klubach sportowych-spółkach. – Wykonywanie praw z akcji i udziałów w spółkach dominujących na polskim rynku, przez Skarb Państwa, musi uwzględniać nie tylko kryteria ekonomiczne, ale i społeczne. Pośród nich na pierwszy plan wysuwają się cele środowiskowe, szczególnie w zakresie zmian klimatu. Warto zastanowić się czy są one uwzględniane w nadzorze właścicielskim i jak? W zakresie tym, także dla bezpieczeństwa i dobra nadzorowanych, można i należy podnieść szereg postulatów de lege ferenda – wskazał T. Bojar-Fijałkowski. W referacie odniósł się także do zmian klimatycznych, pandemii oraz wydarzeń geopolitycznych, które w jego ocenie, zmieniają bieżącą działalność, jak i przyszłe cele przedsiębiorców. Według Profesora, zmiana paradygmatów obejmuje nie tylko branżę energetyczną. Paradoksalnie, wywołany przez agresję Rosji na Ukrainę, kryzys paliwowy w dłuższej perspektywie może przynieść korzyści w obszarze stabilności dostaw, nowych kontraktów, ekologizacji – skonstatował.

Wykonywanie działalności gospodarczej przez państwo w obszarach, które nie mają wymiaru strategicznego należy do rzadkości. W warunkach polskich może wydawać się, iż na pierwszy rzut oka turystyka nie jest działalnością strategiczną, a jednak państwo prowadzi w jej ramach aktywność przez spółki Skarbu Państwa – zauważył z kolei dr Dominik Borek, który omówił specyfikę nadzoru właścicielskiego w turystyce a także zaprezentował obszary rynku turystycznego, za który odpowiadają niektóre ze wspomnianych spółek. W aspektach związanych ze sportem, dr Mateusz Dróżdż wykazał, że funkcjonowanie klubów sportowych jest regulowane przede wszystkim przez Kodeks spółek handlowych oraz Prawo o stowarzyszeniach, zaś ustawa o sporcie nie ingeruje w narzędzia kontrolne dotyczące funkcjonowania klubu sportowego – spółki kapitałowej.

Pokłosiem trzydniowej konferencji będzie monografia naukowa zbierająca wszystkie wystąpienia, w szczególności praktyczne aspekty nadzoru właścicielskiego, funkcjonowania rad nadzorczych i sprawowania kontroli nad spółkami.