Ład wersalski i jego skutki w Europie

W dniach 25-26 maja w Toruniu odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa: „Ład wersalski i zmiany terytorialne w Europie po I wojnie światowej”. Jej celem było przypomnienie okoliczności oraz skutków wydarzenia, które wywarło ogromny wpływ na sytuację geopolityczną Starego Kontynentu.

W 2022 roku minęły 102 lata od momentu wejścia w życie traktatu wersalskiego. Powstały w wyniku zwycięstwa Francji, Wielkiej Brytanii, USA oraz pozostałych krajów alianckich nad Niemcami i innymi państwami centralnymi ład wersalski, miał być pokojem na zawsze. Okazał się jednak, jak to ujął marszałek Francji Ferdinand Foch, „rozejmem na pokolenie”. Na kruchość podstaw tego ładu wskazywał także brytyjski ekonomista John Keynes.

Na początku lat 20. XX wieku, większość Europejczyków wierzyła, że koszmar jakim była Wielka Wojna już nigdy się nie powtórzy. Dużo narodów, w tym Polacy, cieszyło się odbudowaniem niepodległego bytu i powstaniem ich suwerennych państw. Porządek wersalski dał także możliwość odzyskania utraconych w przeszłości terytoriów. Tak było np. w przypadku Francuzów, Duńczyków oraz Polaków i dotyczyło to takich terytoriów jak: Alzacja i Lotaryngia, Szlezwik-Holsztyn, Wielkopolska i Pomorze Gdańskie.

Instytut De Republica, mając na uwadze rozpiętość polskich badań nad jednym z najważniejszych dokumentów w historii XX wieku, który dał międzynarodowe uznanie dla ponownego złączenia oderwanych od Polski w XVIII wieku terytoriów pomorskich i wielkopolskich i który pozwolił zbudować na trwałe solidne fundamenty pod państwowość współczesnych narodów Europy Środkowej, zorganizował konferencję, do której zaprosił naukowców specjalizujących się w zadanej tematyce. Wydarzenie zostało podzielone na trzy części. Założeniem spotkania było przyjrzenie się ładowi wersalskiemu z różnych perspektyw: Europy Zachodniej, Europy Środkowej oraz II Rzeczypospolitej.

W trakcie pierwszego dnia referaty wygłosili między innymi: prof. dr hab. Marek Kornat, który zaprezentował wykład zatytułowany „Alzacja i Lotaryngia, Eupen i Malmedy a rewizjonizm niemiecki i polityka Francji (do 1925 roku)”, dr hab. Jan Stanisław Ciechanowski, prof. ucz., który zwrócił uwagę na postawę Hiszpanii oraz Portugalii wobec ładu wersalskiego dr hab. Jarosław Centek, prof. ucz. z wystąpieniem punktującym proces likwidacji armii państw centralnych po I wojnie światowej. Perspektywę obecności wątków dotyczących traktatu wersalskiego w propagandzie oraz satyrze wizualnej zwycięzców i zwyciężonych przedstawił dr hab. Zbigniew Girzyński, prof. ucz.

Ład wersalski w Europie Środkowej to część konferencji, która obfitowała w wystąpienia między innymi prof. dra hab. Dariusza Jeziornego, prof. ucz., który poruszył temat związany z decyzjami wielkich mocarstw w sprawie konfliktu o Węgry Zachodnie / Burgenland w latach 1919-1921, dra Józefa Szymeczka z Ostravská univerzita Ostrava, którego przedmiotem rozważań były zmiany narodowe i kościelne na ziemiach czeskich w okresie I Republiki Czechosłowackiej. Panel zakończył się dyskusją podsumowującą podjęte w trakcie pierwszego dnia obrad zagadnienia.

Drugi dzień konferencji poświęcony był w całości wpływowi ładu wersalskiego na kształt II Rzeczypospolitej. W jej trakcie uczestnicy wysłuchali wystąpień między innymi dra hab. Jarosława Kłaczkowa o kwestii przynależności terytorialnej Pomorza Gdańskiego po I wojnie światowej, dra hab. Tomasza Krzemińskiego, prof. ucz., który zaprezentował proces wytyczania granicy polsko-niemieckiej w Wielkopolsce i na Pomorzu czy prof. dra hab. Aleksandra Smolińskiego, który omówił potencjał militarny Rzeczypospolitej Polskiej wobec wyzwań porządku wersalsko-ryskiego w pierwszej połowie lat 20. XX wieku.