„Łatwiej wyobrazić sobie koniec świata, niż koniec kapitalizmu”

Tytułowe słowa stanowiły myśl przewodnią spotkania, zorganizowanego przez Instytut De Republica 13 kwietnia 2022 roku, w ramach programu Joseph Conrad Fellowship. O aktualności tej sentencji i nie tylko, w kontekście wydarzeń zwłaszcza ostatnich dwóch lat dyskutowali: Piotr Arak – analityk społeczno-gospodarczy i dyrektor Polskiego Instytutu Ekonomicznego oraz Jan J. Zygmuntowski – ekonomista i przedsiębiorca społeczny zainteresowany problematyką społeczną, rozwojową, ekonomią i polityką nowych technologii oraz gospodarką cyfrową.

Spółdzielczość jako mikrogospodarka planowa i poszukiwanie alternatywy wewnątrz kapitalizmu; wojna jako wehikuł zmiany, który sprawia, że interes gospodarczy powinien być trzeciorzędny, a na pierwszy plan powinny wysunąć się wyzwania moralne; uwspólnotowienie w sposobie myślenia o problemach związanych ze zmianami klimatycznymi; budowa nowej optyki, nowej perspektywy – opartej nie na konkurencji i prymacie zysku, ale na współpracy – to tylko niektóre z wątków, które zostały poruszone w trakcie wczorajszego spotkania. Zaproszeni goście wspólnie z uczestnikami podejeli się próby diagnozy stanu współczesnego kapitalizmu i wskazania kierunków, w jakich może podążać.

– Czy jesteśmy w stanie wyobrazić sobie taki reżim społeczno-ekonomiczny, który nie jest oparty na utowarowieniu rynku i na prywatnej własności? Ja na pytanie czy kapitalizm należy przemyśleć na nowo odpowiadam, że nie. Nie trzeba go przemyśleć. Trzeba wyciągnąć wnioski przy budowie systemu postkapitalistycznego, takiego porządku, który wymyśli lepsze formy zarządzania społeczeństwem, gospodarką, dobrami. Będzie je alokował rozsądnie, będzie bardziej zrównoważony i stabilny i być może dzięki niemu wyjdziemy poza dzisiejsze problemy, bo wszystkie ograniczenia, które dawaliśmy dla kapitalizmu w dużej mierze zerodowały. (…) Dla mnie kapitalizm jest autorytarną formą zarządzania gospodarką – stwierdził Jan Zygmuntowski.

Wśród poruszonych zagadnień nie zabrakło odniesień do neoliberalizmu i jego przyszłości oraz ideologicznych fundamentów naszego myślenia o gospodarce. Spotkanie było też okazją do zastanowienia się nad rolą technologii w rozwoju kapitalizmu – czy jest siłą transformacyjną czy tylko umacnia silnych graczy rynkowych, a także pandemii i wojnie jako punktach zwrotnych w historii gospodarczej świata. Rozmówcy poruszali także wątki odnoszące się do polskiej gospodarki i finansów. Jednym z tematów była polska zdolność do bycia podmiotem w polu globalnych przepływów kapitału.

Jak wygląda polski model kapitalizmu? Piotr Arak, dyrektor Polskiego Instytutu Ekonomicznego odwołał się do pracy stworzonej przez naukowców ze Szkoły Głównej Handlowej, którzy stwierdzili, że polski model kapitalizmu nie wpisuje się w żaden z trzech modelowych – idealnych. – W Polsce panuje tak zwany „patchwork capitalism”. Mamy rozwiązania, które są literalnymi kalkami z innych systemów instytucjonalnych. Ja uważam, że to dobrze, że nie kopiujemy żadnego rozwiązania idealnego.

Zachęcamy do obejrzenia nagrania ze spotkania „Kapitalizm – czy trzeba przemyśleć go na nowo”, które można znaleźć na Facebooku oraz kanale YouTube Instytutu De Republica.

Fot. Instytut De Republica / Jacek Łagowski