28 października 2021

Stulecie Powstań Śląskich. Górny Śląsk wczoraj i dziś

– Bardzo łatwo jest kochać ojczyznę, która jest silna, zasobna, bezpieczna. Dużo trudniej, dużo szlachetniej jest kochać ojczyznę w oblężeniu, która ma przed sobą może rok, może dekadę, może sto lat. Powstańcy śląscy niezależnie od wszystkiego postawili na Polskę i tamto wydarzenie dla historii Polski powinno być także zapamiętane jako zwycięskie polskie powstanie – powiedział Premier Mateusz Morawiecki podczas inauguracji konferencji naukowej „Stulecie Powstań Śląskich. Górny Śląsk wczoraj i dziś” zorganizowanej przez Instytut De Republica 27 października w Katowicach.

Zapowiadając konferencję Dyrektor Instytutu De Republica dr hab. Bogumił Szmulik, prof. ucz. mówił – Bardzo ważnym punktem na mapie historycznej Polski są powstania śląskie, które wpisały się na karty narodowej pamięci jako jedne z największych zrywów niepodległościowych. Udowadniają, że polski patriotyzm i poczucie przynależności państwowej są w stanie zagrzać do walki o kraj nawet poza jego granicami, nawet, kiedy po latach nieobecności na mapach świata, odradza się on jako zupełnie nowy byt. W trakcie spotkania zaznaczył, że konferencja nie tylko przypomina o wydarzeniach sprzed lat, a też dzięki zróżnicowanej tematyce jest miejscem wymiany poglądów, także na zupełnie współczesne tematy związane z Górnym Śląskiem.

Pretekstem do zorganizowania konferencji była przypadająca na 2021 rok setna rocznica III Powstania Śląskiego. W Katowicach spotkali się naukowcy związani ze Śląskiem, specjalizujący się w jego historii oraz teraźniejszości. Wygłoszone referaty miały na celu przeprowadzenie słuchaczy od czasów początku XX wieku, kiedy to ważyły się losy Polaków zamieszkujących ziemie dzisiejszego Górnego Śląska, do teraźniejszości. Poruszane w nich wątki dotykały aspektów socjologicznych, politycznych, historycznych, społecznych, dyplomatycznych, kulturowych oraz regionalnych.

– Powstanie z 1921 r., jako poważna demonstracja zbrojna, dało możliwość wywalczenia podziału spornego terytorium Górnego Śląska – wbrew niemieckim dążeniom do inkorporacji jego całości, na podstawie wyników plebiscytu (60 proc. do 40 dla Niemców). Poza tym, udało się wykorzystać chwilową koniunkturę międzynarodową. Składało się na nią poparcie Francji, włoska inicjatywa dyplomatyczna na rzecz Polski oraz brytyjskie złagodzenie oporu przed przyznaniem Górnego Śląska Polsce, wywołane ogólnym zmęczeniem problemami terytorialnymi w Europie Środkowo-Wschodniej – mówił prof. dr hab. Marek Kornat, który wygłosił referat pt. „Powstania Śląskie i batalia dyplomatyczna o Górny Śląsk na forum międzynarodowym”.

Dotykając wątków historycznych, dr hab. Marian G. Gerlich wskazał w swoim wystąpieniu na wątek, który jego zdaniem jest często pomijany w przekazie mającym na celu ukazanie kontekstu politycznego Powstań Śląskich: – Alianckie rządy na Górnym Śląsku w dobie walki powstańczo-plebiscytowej są często pomijanym i zapominanym elementem wydarzeń lat 1920-1922. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa była najwyższą władzą na obszarze plebiscytowym. Toczyły ją spory między przedstawicielami Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch. Francuzi popierali Polaków, Włosi i Brytyjczycy byli na ogół neutralni albo proniemieccy. Wojska Sprzymierzone – kilkadziesiąt tysięcy Francuzów, Włochów i Brytyjczyków – stanowiły główny filar utrzymywania porządku w regionie, nie zawsze wystarczający do spacyfikowania konfliktów. Choć zadaniem Komisji było też wyznaczenie granicy podziału Górnego Śląska nie udało jej się tego dokonać.

Prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz, w wystąpieniu zatytułowanym „W kręgu ks. Emila Szramka” mówił między innymi o kulturze Górnego Śląska i tym, co ją wyróżnia na tle wszystkich pozostałych kultur tak zwanych polskich „małych ojczyzn”: – Fenomen górnośląskiej kultury przetrwał meandry politycznych kataklizmów naznaczonych wojnami, ideologicznymi represjami i tragedią wymuszonych przesiedleń ludności. Odradzał się w każdym następnym pokoleniu, które w bezpieczeństwie i emocjonalnym cieple rodzinnych więzów odczytywało sens regionalnej identyfikacji i jej ośrodek skupienia zanurzony w eschatologicznej prawdzie religijnego przesłania. Obchodzona niebawem 100 rocznica przyłączenia części Górnego Śląska do Rzeczypospolitej jest dobrą okazją do nachylenia się nad rolą i znaczeniem „małych ojczyzn”, owych regionalnych wspólnot kulturowych w dziejach kultury narodu i państwa. Gdy rozpadają się trwałe, historycznie ukształtowane więzi małych ojczyzn zagrożona jest także tożsamość narodowa.

Konferencję zakończyła projekcja filmu pt. „Wojciech Korfanty” w reżyserii Stanisława Skrzypczaka.

Spotkanie zostało zorganizowane we współpracy z Instytutem Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego.